Quldurlar tərəfindən idarə olunan başsız ölkə - Kişilər döyülür, qadınlar zorlanır

Prezident qətlə yetirilib, Baş nazir marionetdir, polis bandaların xidmətində...

Haitidəki insan haqları müdafiəsi qrupları iddia edir ki, ağır silahlı dəstələr paytaxt Port-o-Prens şəhəri və ətraf ərazilərin yarısından çoxuna nəzarət edir. İnsan haqları fəalları BBC-yə bildiriblər ki, son aylarda qruplaşma ilə bağlı zorakılıqlarda yüzlərlə insan öldürülüb, minlərlə insan isə qaçmağa məcbur olub.

Yardım təşkilatlarının açıqlamalarına görə, Port-o-Prensə daxil olan və çıxan yollar dəstə nəzarəti altındadır. Parlamentin ətrafındakı ərazilər də qanunsuz silahlıların nəzarəti altında olduğundan Haitinin Baş naziri Ariel Henri beynəlxalq yardım istəyib.

Mühasirəyə alınmış şəhər

Haiti insan haqları qurumlarının məlumatına görə, silahlı qruplar paytaxtın və onun ətrafının ən azı 60%-nə nəzarət edir və terror aktları törədir. Onlar əslində şəhəri mühasirədə saxlayır, ona gedən yollara nəzarət edirlər. BMT-nin məlumatına görə, bu ilin yanvar-iyun ayları ərzində mindən çox insan quldur dəstələrinin qurbanı olub.

Əslində Haitidə dövlət aparatı fəaliyyət göstərmir. İndi dövlət başçısı yoxdur (o öldürülüb, yenisi də yoxdur), parlament fəaliyyət göstərmir (ətrafdakı əraziyə dəstələr nəzarət edir), ABŞ-ın dəstəklədiyi Baş nazir Ariel Henri isə formal olaraq seçilməyib və populyar da deyil.

Əhalinin təxminən yarısı - 4,7 milyon haitili kifayət qədər qidalanmır. BMT-nin məlumatına görə, paytaxtda 20 minə yaxın insan aclıq çəkir. Bu, Amerika qitəsində ilk belə haldır. Adada vəba yenidən peyda olub. Amma silahlı dəstələrin əməlləri baş verənlərin ən pisidir.

Adam oğurluğu

Adam oğurluğu inkişaf edən bir biznesdir. BMT-nin məlumatına görə, bu ilin yanvarından oktyabr ayına kimi 1107 adam oğurluğu faktı qeydə alınıb. Bəzi dəstələr üçün bu, əsas gəlir mənbəyidir. Fidyə 200 dollardan 1 milyon dollara qədər ola bilər. Əgər fidyə ödənilirsə, qurbanların çoxu sağ-salamat evlərinə qayıdır, lakin heç bir zərər görməmiş anlamına gəlmir.

"Kişilər döyülür, qadınlar və qızlar qrup şəklində zorlanır", - deyə İnsan Hüquqları üzrə Haiti Təhlil və Tədqiqat Mərkəzindən Qedeon Jan bildirir.

"Bu, qohumları tez bir zamanda fidyə pulu tapmağa təşviq edir", - o deyir.

Haitinin son Prezidenti Jovenel Moise 2021-ci ilin iyulunda silahlı şəxslər tərəfindən öldürülüb. Polis bunun üçün kolumbiyalı muzdluları günahlandırıb, sonradan 20-yə yaxını həbs edilib.

Amma bir ildən çox vaxt keçməsinə baxmayaraq, heç kim məsuliyyətə cəlb olunmadı - nə qətlə görə, nə də onun sifarişinə və təşkilatçılığına görə. Hüquq müdafiəçiləri iddia edirlər ki, artıq dörd hakim bu işə baxıb və onunla məşğul olmaqdan imtina edib, indi iş beşincinin əlindədir.

Prezidentin öldürülməsi bandaların doldurmağa çalışdığı bir hakimiyyət boşluğu yaratdı. Hüquq müdafiəçiləri ölkə üzrə 200-ə yaxın silahlı qruplaşmanın olduğunu, onların yarıdan çoxunun paytaxtda qərarlaşdığını bildirirlər.

Bandalar və siyasətçilər

Ekspertlər deyirlər ki, silahlı qruplaşmaların həm iqtidarda, həm də müxalifətdə olan korrupsioner siyasi xadimlərlə əlaqələri var. Onlar dəstələri silah, maliyyə və ya siyasi müdafiə ilə təmin edirlər. Bunun müqabilində dəstələr zərurətlə qorxu, qeyri-sabitlik və ya əksinə, müəyyən siyasətçilərə dəstək verməklə “çirkli işlər görür”. Zəngin iş adamlarının da bandalarla əlaqəsi olduğu güman edilir.

"Siyasətçilər ilə bəzi dəstələr arasında həmişə əlaqələr olub, əsasən də böyük elektoratı olan yoxsul məhəllələrdə. Lakin 2011-ci il seçkilərindən sonra bu əlaqələr yeni səviyyəyə çatıb - bandalardan siyasi zorakılıq yaratmaq üçün subpodratçılar kimi istifadə olunur", - deyə təhlükəsizlik üzrə ekspert və Haiti Dövlət Universitetinin beynəlxalq əlaqələr professoru Ceyms Boyard söyləyir.

Əgər dəstə üzvü həbs olunarsa, onu azad etmək üçün (həm də həbs zamanı silah götürülməklə) telefon zəngi kifayətdir.

Haiti Milli İnsan Haqları Şəbəkəsinin (RNDDH) sözçüsü Mari Rosy Auguste Ducenat danışır: "Heç bir məhkəmə işi yoxdur. Hakimlər bu işlərlə məşğul olmaq istəmirlər. Onlara dəstələr tərəfindən maaş verilir. Bəzi polislər də zirehli maşınlar və gözyaşardıcı qazla təmin etməklə quldur dəstələrini dəstəkləyir”.

Hüquq müdafiəçisi Qedeon Jan deyir ki, bəzi polislər dəstə üzvləridir: "Biz bilirik ki, hər bir dəstənin ən azı iki indiki və ya keçmiş polis əməkdaşı var. Biz bilirik ki, polis nömrəli avtomobillər adam oğurluğu üçün istifadə olunur".

Polis və bandalar

Bəzi indiki və keçmiş polislərin “Baz Pilat” adlı öz dəstəsi var. Hüquq müdafiəçiləri onun Port-o-Prensin mərkəzindəki əsas küçənin bir hissəsinə nəzarət etdiyini deyirlər.

Polisin dəstə fəaliyyətində iştirakı sirr deyil. Orta polis məmurunun maaşı nadir hallarda ayda 300 dolları keçir və bəziləri dəstənin nəzarətində olan məhəllələrdə yaşayırlar. Onlar üçün bu, seçim yox, yaşamaq məsələsidir.

Paytaxtın ən yoxsul məhəllələrindən biri olan Cite Soleil bölgəsi Port-o-Prensdəki ən güclü cinayət federasiyası olan G9 və onun müttəfiqləri tərəfindən idarə olunur. Yerli mənbələr onun qətlə yetirilən Prezident və onun hakim partiyası ilə sıx əlaqədə olduğunu və ixtisasının qəsbçilik olduğunu iddia edir.

Sentyabr ayında G9 şəhərin əsas yanacaq terminalını bağladı, ölkəni iki aya yaxın iflic vəziyyətinə saldı və humanitar böhrana səbəb oldu. Onun rəhbəri keçmiş polis zabiti, "Barbekü" ləqəbli Cimmi Çerisierdir, o, bəzən hətta mətbuat konfransları da keçirir. Düzdür, o, BBC ilə danışmaq üçün vasitəçilər vasitəsilə göndərilən təklifə cavab vermədi.

Ola bilsin, fakt budur ki, bu yaxınlarda BMT Təhlükəsizlik Şurası onu Haitidə sülh və sabitliyə təhlükə yaratmaqda ittiham edərək ona qarşı sanksiyalar tətbiq edib.

ABŞ və Kanada bu yaxınlarda iki haitili siyasətçiyə, o cümlədən Senatın hazırkı rəhbəri Cozef Lambertə qarşı banda əməkdaşlığı ittihamı ilə ayrı-ayrılıqda sanksiya tətbiq edib. Mütəxəssislərin fikrincə, banda əlaqələrində ittiham olunan siyasətçilər bir müddət gizləndikləri üçün sanksiyalar müəyyən effekt verir.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı adaya BMT-yə aid olmayan silahlı qüvvələrin göndərilməsinin zəruriliyindən danışır - BMT sülhməramlılarının son missiyası cinsi zorakılıq iddiaları, eləcə də Nepaldan sülhməramlıların Haitiyə vəba gətirməsi ilə yadda qalıb. Epidemiya nəticəsində 10 minə yaxın insan həyatını itirib.

Lakin heç kim bu cür qüvvələrə rəhbərlik etməyə, heç olmasa onların tərkibində iştirak etməyə tələsmir.

(BBC)