Ölüm sevinməsin qoy: ölülərlə virtual vida

Dünyasını dəyişə qohumlarınızla onlayn vidalaşmaq dəbə minir

Tatyananın əri martın əvvəlində vəfat edəndə o, Maqnitoqorskdakı dəfn mərasiminə gələ bilmədi: bilet qiymətlərinin kəskin artması səbəbindən maliyyə çətinlikləri yarandı və qadın repressiyalardan qorxdu.

Tatyana iki il əvvəl əri Viktora (ad dəyişdirilib – red.) qarşı bir neçə inzibati və bir cinayət işi qaldırıldıqdan sonra qızı ilə birlikdə Gürcüstana köçüb. Tatyana deyir ki, məsələ siyasi motivlidir. Viktor müxalifətdə idi və Rusiya hakimiyyətini açıq şəkildə tənqid edirdi.

Oxşar problemlə, həmişə siyasi motivli olmasa da, bu gün dünyada getdikcə daha çox insan qarşılaşır: COVID məhdudiyyətləri, uzun məsafələr və sadəcə digər ailə öhdəlikləri insanların qohumlarının və dostlarının dəfn mərasiminə gəlməsinə mane olur.

Eyni zamanda, həm Şərqi, həm də Qərbi Avropada dəfn xidmətlərinin uzun müddət təklif edə biləcəyi ən müasir variant dəfn mərasimlərinin onlayn dizaynı, qəbiristanlıqlardan maksimum video yayımdır. Berlində uzun müddət dəfn mərasiminin direktoru olmuş Lilli Bergerin dediyinə görə, bu üsullar tamamilə köhnəlib.

Lillinin öz babası öləndə Almaniyada ciddi COVID məhdudiyyətləri var idi: "Mən 10 il dəfn xidməti sahəsində çalışdım və bu müddət ərzində ailəmdə heç kim ölmədi. Və babam qəflətən dünyasını dəyişəndə məlum oldu ki, mən ailəm üçün dəfn mərasimi təşkil edə bilmədim".

O, sonradan nəyinsə dəyişməli olduğunu başa düşdü. Beləliklə, o, dostları ilə birlikdə “Farvel” virtual məkan yaratmağa qərar verdi. Burada məsafədən asılı olmayaraq, dəvət olunan hər kəs mərhumun xatirəsini ehtiramla yad edə və onunla onlayn vidalaşa bilər.

"Biz dəfn mərasiminin qaydasını dəyişdirməyi təklif etmirik, çünki bir adam onlara gələ bilsəydi, o, əlbəttə ki, gələrdi. Biz layihəmizi bu prosesə əlavə olaraq görürük", - deyə Lilli bildirir.

Hələlik “Farvel” sınaq mərhələsindədir. Tərtibatçılar tərəfindən yaradılan virtual məkanlar "rəqəmsal xatirə otaqları" adlanır. İndi onlardan cəmi on ədəd var.

Sistem necə işləyir?

Bu “yaddaş otaqlarından” biri 40 yaşlı Mendiyə məxsusdur. Qadın nadir ürək xəstəliyindən tezliklə öləcəyini bilir. O, bu haqda açıq danışır və “Instagram”da bloqlar yazır. Onun bloquna Almaniyanın müxtəlif yerlərindən və ondan kənarda olan 5 mindən çox insan daxildir.

Qohumlardan Mendinin yalnız ağır xəstə nənəsi var, buna görə də virtual da daxil olmaqla, özü dəfn mərasimi ilə məşğul olur: "Bilirəm ki, getməyim dostlarıma və bütün bu illər ərzində mənə dəstək olan insanlara böyük ağrı verəcək. Amma mən gedəndə hamını dəvət edə bilmərəm, ona görə də onlara mənimlə vidalaşmaq üçün bir fürsət vermək istəyirəm”.

Mendinin xatirə otağında günbəz təşkil edən ağ maili divarlar var. Yuxarıda səmanın göründüyü dairəvi bir dəlik var. Uzun sıra skamyalar və memarlıq minimalizmi protestant kilsəsini xatırladır. Mərkəzdə Mendinin böyük portreti və mikrofonu olan kürsü var. İstənilən şəxs gəlib çıxış edə bilər.

Siz otaqda hərəkət edə və digər qonaqlarla danışa bilərsiniz. Üstəlik, iki avatar arasındakı məsafə nə qədər yaxın olsa, bir-birilərini bir o qədər yaxşı eşidirlər. Hər bir dəvətli şəxs otağı mərhumla bağlı öz xatirələrlə "təmizləyə", ona fotoşəkillər, şərhlər və ya musiqi əlavə edə bilər.

"Mən şadam ki, biz rəqəmsallaşma əsrində yaşayırıq. Məsafələrə baxmayaraq, bu gün biz asanlıqla bir-birimizə yaxın ola bilirik və təkcə sevinci deyil, həm də kədəri bölüşürük. Bu, çox dəyərlidir", - deyə Mendi söyləyir.

Onlayn qəbiristanlıqlar və oyun şəklində psixoloji yardım

Lilly Berger hesab edir ki, ölüm mövzusu tabulardan azad olmalı və bu barədə açıq danışmağı öyrənməliyik, çünki ölümün özü həyatımızın bir hissəsidir: "Xoşbəxtlikdən, son illərdə dəfn xidmətləri sənayesində çox müsbət irəliləyişlər oldu".

Ən diqqətçəkən yeniliklər arasında mərhumun akkauntu ilə bir növ “o biri dünya Facebook”u açan məzarın üzərindəki QR kodu və mesajlara artıq həyatda olmayan insanın üslubunda cavab verə bilən chatbot var. Proqram tərtibatçıları yas tutanlara psixoloji yardım məsələsinə getdikcə daha çox diqqət yetirirlər.

Britaniyalı uşaq psixoloqlarından ibarət komanda uşaqlara və yeniyetmələrə öz hisslərini anlamağa və onlarla necə davranmağı öyrənməyə kömək edən “Apart of Me” oyununu hazırlayıb. Təşkilat indi xüsusi olaraq müharibədən əziyyət çəkən ukraynalı uşaqlar üçün hazırlanan “Safer Space” adlı yeni proqram üçün ianə toplayır.

Kədərə qalib gəlmək

Bütün bu yeni texnologiyaların bir ümumi məqsədi var: insana yas hissini aradan qaldırmağa kömək etmək. Bəs onlar öz vəzifələrinin öhdəsindən gəlirlər, yoxsa itirilmiş sevilən birinin psixikasını daha da zədələyirlər?

Rəqəmsal yas mədəniyyətinin tədqiqatçısı, professor Anke Offerhaus deyir: "Sevdiklərini itirmək təcrübəsini paylaşan insanlar ətrafdakı insanlarla eyni virtual məkanda birlikdə olduqda, onlar bir-birilərinə kədərdən çıxmağa kömək edə bilərlər”.

Bununla belə, real dünyada olduğu kimi, kədərinizdə onlayn qalmaq təhlükəsi var. Maqnitoqorskdan olan Tatyana deyir ki, bu səbəbdən əri üçün virtual xatirə otağı yaratmayacaq: “Mən bu ritualı tətbiq etmək istəmirəm. Bu, mənə elə bir vəziyyəti xatırladır ki, sanki valideynlər övladını itirib, sonra da heç nəyi dəyişmirlər. Otaqda illərdir onun abidəsi qalır. Məncə, itkini daha tez aradan qaldırmaq üçün otağın sökülməsi lazımdır”.

Anke Offerhaus matəmin fərdi olduğunu vurğulayır: "Hər bir insan yaxınlarının itkisini fərqli yaşayır. Yeganə vacib olan odur ki, o, sonda bunun öhdəsindən gəlir. Əgər texnologiya bu işdə kömək edə bilirsə, niyə də olmasın?!”.

(DW)