İran PUA-larının sirri nədir – Ukrayna “Şahed”ə qarşı (FOTOLAR)

Ukraynanın yeni baş ağrısı dronlardan necə qurtulmaq olar?

Rusiyanın Ukraynada geniş şəkildə istifadə etdiyi İran istehsalı kamikadze pilotsuz uçuş aparatları (PUA) yüksək effektli yeni silah olduğunu sübut etdi. Rusiyada İranın "Şahed" pilotsuz təyyarələri adlandırılan "Geran”ın özəlliyi - müharibə şəraitində hər kəs üçün vacib amilə çevrilən səmərəlilik, texnoloji sadəlik və qiymətin çox uğurlu birləşməsindədir.

Rusiya Ukraynaya qarşı asimmetrik silahdan istifadə edib - Ukraynanın hava hücumundan müdafiə sistemi ucuz pilotsuz təyyarələrdən daha çox təyyarə və qanadlı raketlərlə mübarizə üçün nəzərdə tutulub. İndi ukraynalılar bu cür dronlarla mübarizə yollarını axtarırlar və görünür, yollar da qeyri-adi olacaq.

Ukraynada xüsusi smartfon proqramı peyda olub, onun köməyi ilə hava hücumundan müdafiə komandanlığı vətəndaşlardan pilotsuz təyyarələr haqqında məlumat alacaq. Ukrayna ordusu gözləyir ki, bu proqram “Şahed”lərin uçuşunu izləməyə və onlarla döyüşmək üçün əvvəlcədən zenit silahlarını hazırlamağa kömək edəcək.

Ukrayna Silahlı Qüvvələri artıq əvvəlkindən daha çox PUA vurur - hava hücumundan müdafiə məlumatlarına görə, oktyabrın 19-da 10 pilotsuz təyyarə vurulub, Rusiyanın "Şahed"dən fəal şəkildə istifadə etdiyi cəmi 40 gündə isə 230-a yaxın dron vurulub. Bu rəqəmi Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski açıqlayıb.

“The Guardian” yazır ki, ukraynalılar sentyabrın 13-dən oktyabrın 17-dək 161 “Shahed-136” kamikadze pilotsuz uçuş aparatı, bir “Shahed-129” pilotsuz təyyarəsi (bu, daha böyük kəşfiyyat xarakterli PUA-dır) və dörd “Mohajer-6” (orta hücumlu kəşfiyyat PUA-sı) vurublar.

Kiyevdə və Qərbdə bu dronların Rusiyaya İrandan gətirildiyini iddia edirlər. Tehran bu ittihamları rədd edir.

Bu dronlar nədir?

Rusiyanın “Geran-1” və “Geran-2” pilotsuz təyyarələri, ekspertlərin fikrincə, İrandan alınan “Şahed-131” və “Şahed-136” pilotsuz təyyarələrindən başqa bir şey deyil.

Birincisi bir qədər kiçikdir, cəmi 10.5 kiloqram partlayıcı daşıyır. İkincisi irihəcmlidir - döyüş başlığının çəkisi 40-50 kiloqramdır. Onlar Çin istehsalı olan mühərriklərlə təchiz olunub və xarakterik səs-küylərinə görə onları "mopedlər" adlandırırlar.

Pilotsuz təyyarələrin uçuş məsafəsi mübahisə mövzusudur. Lakin “Şahed-136”-nın min kilometrdən çox uça biləcəyi güman edilir. İnternetdə 2500 kilometr rəqəmi də var.

Hər iki pilotsuz təyyarə heç bir xarici faktordan asılı olmayan inertial yönləndirmə sistemi ilə təchiz edilib. Avtopilotdur. Bundan əlavə, onlar müdaxilənin mövcudluğunda işləmək üçün dəyişdirilmiş peyk naviqasiya sisteminə malikdir.

Dronlar delta formasındadır və polad çərçivəli plastikdən hazırlanır. Bu və onların kiçik ölçüləri onları radarda daha az görünən edir – lakin Ukrayna hərbçiləri tərəfindən çəkilmiş görüntülərə əsasən, onları “Buk” kimi zenit-raket kompleksləri vura bilər.

"Şahed"in üstünlükləri

İran istehsalı olan kamikadze PUA-larının uğurunun sirri kiçik olan döyüş başlığının gücündə deyil. Və dəqiqliyində də deyil. Onlar əvvəlcədən müəyyən edilmiş koordinatlar üzrə hədəfə uçur və elektron radiomühafizə sistemləri işə düşdükdə, onların dəqiqliyi nəzərəçarpacaq dərəcədə azalır.

Onların əsas üstünlüyü ucuzluğunda və sadəliyindədir. Müvafiq olaraq, bir cütün hədəfə çatacağına və birinin qaçırmayacağına güvənərək, bir anda bir neçəsi işə salına bilər.

"O, havaya qalxan kimi artıq qalib gəldi. İstər hədəfə çatsın, istərsə də zenit raketi ilə vurulsun - hər iki halda qalibdir. Çünki bizdə raket azdır. Bunları heç kim istehsal etmir - S-300, S-200, "Osa", S-75 və ya "Stinger" olsun. Söhbət hətta qiymətdən də getmir. Söhbət təkrarlanma/qeyri-reproduktivlikdən gedir", - ukraynalı hərbi ekspert və avtomatlaşdırılmış hərbi təlim sistemlərinin tərtibçisi Paolo Lumiere deyib.

Rusiya və Ukraynanın apardığı əldən salma müharibəsində belə sadə həll Ukraynanın Rusiyanın daha bahalı “Kaliber” raketlərini vura bilən bahalı zenit-raket arsenalını əhəmiyyətli dərəcədə məhv edə bilər.

“Guardian”ın məlumatına görə, bir ay ərzində vurulan İran istehsalı olan pilotsuz təyyarələrin ümumi dəyəri 11,6 milyon dollardan 17,9 milyon dollara qədərdir. Ukraynanın buna sərf etdiyi resursların dəyəri isə təxminən 28,14 milyon dollardır.

İkinci üstünlük onun az görülməsidir. “Şahed” adi bir pikapdan da maskalana bilən konteynerdən buraxılır. Buraxılma qısa müddət ərzində işləyən bərk şəklində yanacaq gücləndiricisindən istifadə etməklə həyata keçirilir. Yəni onun işə salınması vaxtı azdır və mövqeyini aşkar etmək çox çətindir.

Bu dronlar kiçik daxili yanma mühərriklərindən istifadə etdiyinə görə, onlar infraqırmızı diapazonda o qədər də görünmür - buna görə də onları istilik axtaran raketlərlə vurmaq asan deyil. "Stinger" və ya "Igla" kimi yüngül PZRK-lar onlara qarşı çox da təsirli deyil.

Kiçik ölçü o deməkdir ki, bu dronları radarla da aşkar etmək o qədər də asan deyil - xüsusən də aşağı hündürlükdə uçarkən.

Üçüncü üstünlüyü onun aşağı sürətidir (185 km/saat), bu da aşağı görülmə qabiliyyəti və kiçik ölçüləri ilə birlikdə onu ələ keçirən təyyarələr üçün kifayət qədər çətin hədəfə çevirir.

Ukrayna mətbuatı oktyabrın 12-də “MiQ-29”-da 5 ədəd “Şahed-136” pilotsuz təyyarəsini vurduğu iddia edilən, lakin qəzaya uğrayan Hərbi Hava Qüvvələri pilotunun hekayəsindən yazıb. Bu qəzanın hansı şəraitdə baş verdiyi açıqlanmayıb, lakin onun ya pilotsuz təyyarəni öz təyyarəsi ilə vurduğu, ya da vurulan pilotsuz təyyarənin qalıqları nəticəsində qırıcının zədələndiyi ehtimal edilir. Pilot sağ qalıb.

Bu, onunla əlaqədar ola bilər ki, qırıcının sürəti kiçik pilotsuz təyyarənin sürətindən xeyli yüksəkdir və ona aşağı hündürlükdə yaxınlaşıb vurmaq çox çətindir - nişan almağa çox az vaxt var və təyyarə sadəcə olaraq, hədəfi keçib gedir.

Nəhayət, əgər onu bir şəhərin üzərində vursanız, yerə düşən 50 kiloqramlıq döyüş başlığının şəhər binalarına ziyan vurma ehtimalı yüksəkdir.

"Şahed"in mənfi cəhətləri

Bu silahın mənfi cəhətləri onun üstünlüklərindən irəli gəlir. Və onun əsas üstünlüyü ucuz və sadə olmasıdır.

Ucuz cihazlar olan "Şahed"lər elektron mübarizə sistemlərinin təsirindən qorunmayan əlverişli mülki elektronikadan istifadə edir. Onlar inertial sistemi dəyişdirilmiş GPS qurğusu ilə olduqca uğurla birləşdirir, lakin peyk naviqasiyası dayandırıldıqda dəqiqlik azalır.

"Şahed"lər əvvəlcədən qurulmuş marşrut üzrə uçur. Əgər onların operatorla videokamera və əlaqə kanalı olsaydı, o zaman daha manevrli ola bilərdilər, amma bu, kanala təsirdən asılı olardılar.

Belə dronlar marşrut boyu uçduqlarından onların uçuşunu proqnozlaşdırmaq daha asandır. Bundan əlavə, bu dronlar kifayət qədər yüksək uğultu səsi çıxarır, buna görə də onlara "mopedlər" ləqəbi verilib. Bu səs diqqəti cəlb edir və havada dronların maskasını cırır.

Çox etibarlı cihaz deyil. Siz hətta onu “Kalaşnikov” avtomatı ilə zədələyib vura bilərsiniz. Əsas odur ki, dəysin.

Kamikadzeni necə vurmaq olar?

Zenit-raket sistemləri üçün raketlərin pilotsuz təyyarələrdən qat-qat baha olmasına baxmayaraq, Ukrayna zenitçiləri onlara qarşı bütün mümkün vasitələrdən istifadə edir, çox vaxt “toplarla sərçələri vururlar”.

Sosial şəbəkələrdə “Şahed”lərin həm “Buk” hava hücumundan müdafiə sistemindən, həm də pulemyotdan vurulduğuna dair videolar yayılıb. Pilotsuz təyyarələr üzrə ixtisaslaşan ukraynalı könüllü Pavel Kaşçuk “1+1” telekanalının TSN proqramına müsahibəsində deyib ki, şəhərdə kamikadze dronlarla mübarizə aparmaq ən yaxşı fikir deyil, çünki vurulan pilotsuz təyyarə yaşayış binasına düşə və ya atıcının özünü vura bilər.

Dronun əsas üstünlüyünü - onun qiymətini zərərsizləşdirmək üçün nisbətən ucuz həll yolu seçmək yaxşıdır. Belə bir həll zenit artilleriya ola bilər. Sürətli atəş açan zenit silahından atış istənilən halda zenit raketindən daha ucuzdur və dəqiqliyi yüngül pulemyotdan daha yüksəkdir.

Ukrayna artıq Almaniyadan “Hepard” zenit raketlərini almağa başlayıb. Lakin kamikadze pilotsuz uçan aparatlar probleminin hər hansı radikal həlli barədə danışmaq üçün hələ ki, onlardan çox azdır. Belə sistemlər daha çox olmalıdır.

Xalq Hava Hücumundan Müdafiəsi

Hərbi Hava Qüvvələrinin sözçüsü Yuri İqnat əvvəllər “RBK-Ukrayna”ya müsahibəsində dediyi kimi, Ukraynanın hava hücumundan müdafiə sistemi bütün hava hədəfləri ilə mübarizədə vizual idarəetmə sistemindən - sadəcə müşahidəçilərdən istifadə edir.

"Biz müxtəlif taktikalardan istifadə edərək köhnə sovet vasitələri ilə döyüşürük. Xəbərdarlıq sistemi hazırlamışıq. Biz hava hücumundan müdafiə sistemləri, qırıcılar və zenit kompleksləri sayəsində raketlərə qarşı mübarizə aparırıq - hər yerdə daşına bilən zenit-raket kompleksləri olan insanlar yerləşdirilib. Vizual müşahidə postları var", - deyə İqnat bildirib.

Ukraynada bunu təkcə peşəkarlar deyil, adi insanlar da edir. “Şahedlər”in sürəti çox yüksək olmadığı üçün hədəfə çatmaq yolunda kifayət qədər vaxt lazımdır. Müvafiq olaraq, əgər belə bir dron əvvəlcədən aşkar edilərsə, o zaman zenit ekipajlarının hazırlaşmağa daha çox vaxtı olacaq - belə bir cihazın marşrutunu hesablamaq çox çətin deyil.

Ukraynalı proqramçılar “єPPO” smartfonu üçün xüsusi proqram hazırlayıblar, onu “Diya” dövlət sistemində qeydiyyatdan keçmiş istənilən istifadəçi yükləyib quraşdıra bilər.

Tətbiq səmada qanadlı raketin, təyyarənin, helikopterin və ya dronun aşkarlanması barədə siqnal vermək üçün istifadə edilə bilən düymələrlə rahat naviqasiyaya malikdir. Smartfondan gələn siqnal xəritədə göstərilir və Ukraynanın hava hücumundan müdafiə sistemi pilotsuz təyyarələrin hansı istiqamətdə və haradan uçduğunu görə bilir.

Hərbi ekspert Kaşçukun dediyi kimi, ukraynalıların internet fəaliyyəti heç də həmişə kömək etmir. Tez-tez vurulan pilotsuz təyyarələrin fotoşəkilləri tez bir zamanda sosial şəbəkələrdə bitir - bu, rus ordusuna pilotsuz təyyarələrin sonrakı marşrutlarını düzəltməyə kömək edir.

““Şahed” tam avtonom drondur. Əvvəlcədən planlaşdırılan marşrut üzrə rabitəsiz uçur. Düşmən bu marşrutu işə başlamazdan əvvəl təyin edir”, - deyı Kaşçuk izah edir.

Marşrut bəzi şəhərlərdən yan keçə, hündürlüyü dəyişdirə, hava hücumundan müdafiə ilə “oynaya” bilər və s. Amma dronla heç bir əlaqə yoxdur. Bu marşrutun haqlı olub-olmaması, bu xüsusi pilotsuz təyyarənin hədəfə, yaxud heç olmasa göndərildiyi şəhərə uçub getməməsi ilə bağlı yeganə məlumat mənbəyi sosial şəbəkələrdəki eyni fotolardır.

Ekspertin sözlərinə görə, Rusiya hərbçiləri müxtəlif marşrutlarda konkret hədəfə bir neçə pilotsuz uçan aparat göndərir, daha sonra isə ən effektiv yolu açmaq üçün onların taleyini izləməyə çalışır: “Əgər hava hücumundan müdafiənin haradasa işləmədiyi aydın olarsa, eyni marşrutla ora daha onlarla pilotsuz təyyarə göndərilir - hətta qanadlı raket. Buna görə də “Geran” pilotsuz təyyarələrinə nömrələr qoyulur - onlar daha sonra dronun çatıb-çatmadığını müəyyən edirlər”.

(BBC)