Kreml “insan hüquqları” anlayışının kökünü kəsir – Son qalalar da yıxılır

“Memorial”, Saxarov Fondu, MHQ: Rusiya insan haqları təşkilatlarından “xilas olur”

Rusiya Ədliyyə Nazirliyinin iddiası ilə 2003-cü il yanvarın 25-də Moskva məhkəməsi, 1989-cu ildən SSRİ-də fəaliyyət göstərən Rusiyanın ən qədim insan haqları təşkilatı olan Moskva Helsinki Qrupunu ləğv etdi. Ötən günlərdə Moskvada Rusiya vətəndaş cəmiyyətinin insan hüquqlarının sütunlarından biri olan Saxarov Mərkəzi tərəfindən təmsil olunan Andrey Saxarov Fondu "arzuolunmaz təşkilat" kimi tanındı. Rusiya tədricən beynəlxalq müqavilələrdən çıxır, getdikcə daha çox “əlisıxılmaz” dövlətə çevrilir.

Beynəlxalq təşkilatlarda iştirakdan qurtulmaq, insan haqlarını müdafiə edən bütün QHT-ləri bağlamaq, sözün əsl mənasında, Kremlin daxili və xarici siyasətinin vəzifəsinə çevrilib. Cəmiyyətdə insan haqları mərkəzlərinin və mexanizmlərinin olması nəzarət və tarazlığın ən mühüm elementidir ki, bu da istənilən sivil ölkəyə hakimiyyətin qəsb edilməsindən, avtoritarizm və diktaturaya sürüklənməkdən qaçmağa kömək edir. Lakin Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Rusiya xarici dünya ilə münasibətləri uyğunlaşdırmaq üçün məhz belə bir sivil yola qədəm qoydu.

Avropa Şurası nəyə lazımdır?

Rusiya Avropanın ən qocaman insan haqları təşkilatına 1996-cı ildə qoşulub, o vaxt “demokratikləşmə” sözü hələ neqativ çalar almamışdı. Avropa Şurasının fəaliyyəti üç əsas prinsipə əsaslanır: insan hüquqlarının müdafiəsi, demokratiyanın inkişafı və qanunun aliliyi. Bu prinsiplərin həyata keçirilməsi cəmiyyəti daha humanist edir, eyni zamanda dövlətin cəmiyyət qarşısında məsuliyyətini artırır. Elə buna görə də Rusiya ölüm hökmündən imtina etməli oldu (1996-cı ildə Avropa Şurasına daxil olan zaman moratorium tətbiq edildi).

Rusiya Avropa Şurasının cəmiyyətə sistemdəki “xəstəlikləri” sağaltmağa gözəgörünməz şəkildə kömək edən bir çox layihəsində iştirak edib: bu, milli azlıqların hüquqlarının qorunmasına, penitensiar sistemdə islahatlara, məişət zorakılığına qarşı mübarizəyə və onlarla digər dövlətlərarası əməkdaşlıq layihələri, ölkəyə qanunlarını dünyanın qalan hissəsi ilə uyğunlaşdırmağa və digər inkişaf etmiş ölkələrlə eyni qaydalarla oynamağa imkan verir.

Qadağalar və beynəlxalq strukturlardan qaçış

İlk zəng 2011-ci ildə, Xarici İşlər Nazirliyi ölkədə insan hüquqları ilə bağlı heç bir problemin olmadığını bəhanə edərək, Avropa Şurasının Rusiya Federasiyasındakı nümayəndəliyinin bağlanması barədə qərar qəbul edərkən, təşkilatın proqramlarında iştirakdan tədricən imtina edildiyi zaman çalındı. Eyni zamanda Rusiya BMT-nin bəzi strukturlarını tərk etməyə başladı.

Xarici dünyaya qarşı döyüşkən münasibət təkcə beynəlxalq fondların deyil, həm də Rusiya qeyri-kommersiya təşkilatlarının fəaliyyətini məhdudlaşdıran qanunların müzakirəsinə və qəbuluna səbəb oldu.

"Aqora" və "Qolos"

2016-cı ilin fevralında Tatarıstanın Ali Məhkəməsi hələ 2014-cü ildə xarici agent kimi tanınan İnsan Hüquqları İctimai Birliklərinin “Aqora” Regionlararası Assosiasiyasını ləğv edib. Təşkilatın vəkilləri polis və Federal Penitensiar Xidmətin əməkdaşları tərəfindən qanunsuzluq qurbanlarına kömək etdi, "Bolotnaya işi" üzrə müttəhimləri müdafiə etdi, cinayət təqibinə məruz qalan digər QHT əməkdaşlarının, o cümlədən "Qolos"un maraqlarını, Rusiya Əsgər Anaları Komitələri İttifaqı, Rusiya İnsan Hüquqları Araşdırma Mərkəzi və digər QHT-lərin maraqlarını təmsil etdi. Ədalətli seçkilər və seçicilərin hüquqlarının müdafiəsi uğrunda hərəkat olan “Qolos” 2021-ci ildə xarici agent kimi tanınıb və daha sonra “Roskomnadzor” Ukraynadakı müharibə ilə bağlı məlumat dərc etdiyinə görə hərəkatın saytını bloklayıb.

"Memorial"

“Memorial” beynəlxalq insan hüquqları və xeyriyyə mərkəzi uzun müddət SSRİ-də siyasi repressiyaları öyrənmək üçün Qorbaçovun yenidənqurma illərində yaradılan vətəndaş təşəbbüslərinin “ağsaqqalı” idi və Ədliyyə Nazirliyi ilə də “mübarizə aparırdı”. Rusiya bu hüquqi şəxsi 2021-ci ilin dekabrında Moskva Şəhər Məhkəməsinin qərarı ilə ləğv edilib. Və 2022-ci ilin payızında Nobel Komitəsi “Memorial”a sülh mükafatını verdi. Bu gün “Memorial” Cəmiyyəti ilə əlaqəli müstəqil ekspertlər işləməyə davam edirlər, lakin təşkilatın özü Rusiya Federasiyasının ərazisində "arzuolunmaz" oldu.

Andrey Saxarov Fondu

2023-cü ilin yanvarında Andrey Saxarov Fondunun Moskvada insan hüquqlarının son dayaqlarından biri - akademik Saxarovun dul arvadı Elena Bonner tərəfindən 1989-cu ildə təsis edilmiş Saxarov Mərkəzinin "arzuolunmaz təşkilat" kimi tanınması barədə qərar qəbul edildi.

Mərkəzin rəhbəri Sergey Lukaşevski bu qərara cavab olaraq sosial şəbəkələrdəki nəşrində qeyd edib: “Rusiya hakimiyyəti cinayət təqibi təhlükəsi altında bizim birgə işimizi və rəsmi əlaqələrimizi qadağan edə bilər, lakin onların əməkdaşlığı məhv etmək, parçalanma və düşmənçilik yaratmaq istəyi tarixən məhvə məhkumdur”.

Moskva Helsinki Qrupu

İndi növbə, hələ 1976-cı ildə SSRİ-də yaranmış insan haqları təşkilatı olan Moskva Helsinki Qrupuna (MHQ) çatmışdı. 2018-ci ildə ömrünün sonuna qədər 20 ildən artıq müddətdə MHQ-yə Lyudmila Alekseyeva rəhbərlik edib. Yanvarın 25-də Moskva Şəhər Məhkəməsi Ədliyyə Nazirliyinin MHQ-nin ləğvi ilə bağlı iddiasına baxıb. İddiaların rəsmi səbəbi MHQ üzvlərinin qeydiyyatdan keçdikləri “bölgələrindən kənarda”, yəni Moskva şəhərindən olan tədbirlərdə iştirak etmələri olub.

Həmçinin 2023-cü ilin yanvarında Rusiya hakimiyyəti rəsmi olaraq Avropa Şurasını tərk edərək, ölkədəki bir sıra sənədlərin etibarlılığından imtina etmək qərarına gəlib. Bunlara İnsan Hüquqlarının və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi haqqında Konvensiya (BMT-nin Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi əsasında 4 noyabr 1950-ci ildə yaradılmış), Terrorçuluğa Qarşı Mübarizə üzrə Avropa Konvensiyası, Yerli Özünüidarəetmə Xartiyası və Sosial Xartiya daxildir.

Rusiyanın bir vaxtlar Avropa Şurası çərçivəsində imzaladığı bu və digər sənədlərin adları orta statistic rusiyalı üçün çox az şey deyə bilər. Amma məhz belə çərçivə sazişləri bütün səviyyələrdə büdcə pulu ilə yaşayan məmurları öz əməllərinin legitimliyi haqqında düşünməyə vadar edir və ölkə daxilində qanunlar, qaydalar daha şəffaflaşır və vətəndaşların xeyrinə işləməyə başlayır.

Budur Rusiyadan qovulmuş insan haqları təşkilatlarının tam siyahısı. Hökumət təcrid və mədəni özünü təmin etmək siyasətini davam etdirir, getdikcə daha çox məhdudiyyətlər tətbiq edir və əhalinin müəyyən qruplarını təqib edir. Son 30 il ərzində Rusiya Federasiyasında onlarla jurnalist qətli araşdırılmayıb, vətəndaş cəmiyyətinin bütün funksiyaları dövlətin tam nəzarətində olan strukturların passiv roluna endirilib.

Burada bir daha azad Rusiya Konstitusiyasının ilk layihəsinin müəllifi olan akademik Saxarovu xatırlatmaq yerinə düşər. O deyirdi: “İnsan cəmiyyətinə intellektual azadlıq lazımdır - məlumat almaq və yaymaq azadlığı, qərəzsiz və qorxmaz müzakirə azadlığı, hakimiyyətin təzyiqindən və qərəzlərdən azad olmaq”.

Akademik Saxarovun dediklərinə sadəcə onu əlavə etmək olar ki, cəmiyyətin parçalanması, bəşəriyyətin parçalanması kimi, onun özünü ölümlə hədələyir.

(Euronews)