Rusiya dünyanı qorxudur, Ukrayna iddiaları təkzib edir – “Çirkli bomba” nədir? (FOTOLAR)

Rus ordusundan gələn ittihamlara və xəbərdarlıqlara baxmayaraq, ortada dəlil yoxdur

Ukraynanın “çirkli bomba” işlətməyə hazırlaşdığı və bunun günahını Rusiyanın üzərinə atması ilə bağlı ittihamlar son günlər bir çox rusiyalı siyasətçilərin və hərbçilərin dilindən eşidilir. Müdafiə naziri Sergey Şoyqu ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa və Türkiyədəki həmkarlarına, Baş Qərargah rəisi Valeri Gerasimov Böyük Britaniyanın Müdafiə Qərargahının rəisi Entoni Radakinə və ABŞ Baş Qərargah Rəisləri Komitəsinin sədri Mark Milliyə zəng edib.

Bazar ertəsi günortadan sonra Radiasiya, Kimyəvi və Bioloji Müdafiə Qoşunlarının rəisi general-leytenant İqor Kirillov brifinq keçirib və Müdafiə Nazirliyinin ehtimal etdiyi şeylərin təfərrüatını açıqlayıb. Rusiya ordusu iddia edir ki, bomba üçün materiallar Ukraynanın fəaliyyətdə olan üç atom elektrik stansiyasından, fəaliyyətsiz Çernobıl AES-dən, radioaktiv tullantıların utilizasiyasından, kimya və nüvə sənayesindən götürülə bilər.

“Həmçinin vurğulamaq lazımdır ki, Ukraynada bunun üçün elmi baza var – bu, alimləri SSRİ-nin nüvə proqramında iştirak edən, hazırda müxtəlif eksperimental qurğuların, o cümlədən Uraqan termonüvəsinin fəaliyyət göstərdiyi Xarkov Fizika və Texnologiya İnstitutudur. Eləcə də Kiyevdə Milli Elmlər Akademiyasının Nüvə Tədqiqatları İnstitutunda yüksək aktivliyə malik radioaktiv materiallardan istifadə etməklə WWR-M reaktorunda tədqiqatlar aparılır”, - deyə Kirillov bildirib.

Eyni zamanda, Rusiya hərbçilərinin sözlərinə görə, "Ukraynanın iki təşkilatı "çirkli bomba" adlandırılan silah yaratmaq üçün konkret göstərişlərə malikdir - iş son mərhələdədir".

Rusiya Müdafiə Nazirliyində mövcud olan məlumatlara istinadlar istisna olmaqla, heç bir dəlil ictimaiyyətə açıqlanmayıb.

BBC-nin müxbiri Stiv Rozenberqin Ukraynaya qarşı bu ittihamlara dair bəzi sübutlar təqdim etməsi xahişinə Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin rəhbəri Sergey Narışkin kifayət qədər ümumi ifadələrlə cavab verib: “Kiyev rejiminin nüvə silahına sahib olmaq istəyi bəşəriyyət tərəfindən Prezident Zelenskinin Münhendə təhlükəsizlik konfransında çıxış etdiyi gündən (fevralın 19-da) görünür. Zelenskinin hələ o zaman nüvə silahına sahib olmaq ambisiyaları artıq aydın idi”.

Bu, Rusiyanın Ukraynanı “çirkli bomba” yaratmağa çalışmaqda ittiham etdiyi ilk hal deyil. Bu məsələ, məsələn, fevralın sonunda rus ordusunun Ukraynaya daxil olmasından sonrakı ilk günlərdə Rusiya mətbuatı tərəfindən fəal müzakirə olunurdu.

Rusiya mətbuatında Ukraynada “çirkli bomba” və hətta nüvə silahının yaradılmasının mümkünlüyü ilə bağlı publikasiyalar əvvəllər də peyda olub. Belə ki, 2014-cü il sentyabrın 17-də “İzvestiya”da “Ukrayna 10 ildən sonra nüvə bombası yarada bilər” başlıqlı məqalə dərc edilib və orada ekspertlər “çirkli bomba”dan da danışıblar.

Amma o zaman da əsas arqumentlər ya hansısa məxfi məlumatlara istinadlar, ya da televiziyada, mətbuatda çıxış edən və ya sosial şəbəkələrdə yazılar yazan müxtəlif şərhçilərin sözləri idi. İndiyədək Ukraynada nüvə və ya radioloji silahların, o cümlədən “çirkli bomba”nın meydana çıxmasına dair heç bir aydın dəlil dərc edilməyib.

BBC-nin rus xidməti “çirkli bomba” ilə bağlı bəzi suallara cavab tapmağa çalışıb.

Ukraynanın reaksiyası

Ukrayna Rusiyanın “çirkli bomba” yaratmağa çalışmaq ittihamlarını rədd edir. "Birincisi, Ukrayna Nüvə Silahlarının Yayılmaması Müqaviləsinin sadiq üzvüdür: bizdə "çirkli bombalar" yoxdur və onlara sahib olmağı planlaşdırmırıq. İkincisi, ruslar çox vaxt özlərinin planlaşdırdıqlarına görə başqalarını günahlandırırlar", - deyə Ukrayna xarici işlər naziri Dmitri Kuleba bildirib.

Oktyabrın 24-də Kuleba MAQATE-nin Baş katibi Rafael Qrossiyə (MAQATE bunu sonradan təsdiqlədi) Rusiyanın “çirkli bomba”nın hazırlanması üçün yer kimi təsvir etdiyi Ukraynadakı dinc obyektlərə dərhal ekspertlər göndərilməsi xahişi ilə müraciət edib. "O razılaşdı. Rusiyadan fərqli olaraq, Ukrayna şəffaf olub və belə də qalır. Gizlədəcək heç nəyimiz yoxdur", - deyə Kuleba vurğulayıb.

O, ABŞ dövlət katibi Entoni Blinkenlə də danışıb və qeyd edib ki, ruslar Ukraynanı özlərinin istifadə etmək niyyətində olduqları qadağan olunmuş silahlardan istifadə etməkdə ittiham etmək istəyirlər.

“Çirkli bomba” nüvə silahıdırmı?

“Çirkli bomba” radioloji silahın bir növüdür. Bu, kütləvi qırğın silahıdır. Nüvə silahları kimi onlar da radioaktiv materiallardan istifadə edirlər. Bununla belə, nüvə silahları nüvə parçalanması enerjisindən istifadə edir ki, bu da dağıdıcı şok dalğası, elektromaqnit impulsu, işıq şüalanması, nüfuz edən radiasiya və radioaktiv çirklənmə ilə nəticələnir.

Radioloji silahlar yalnız bir zərərverici amildən - radioaktiv çirklənmədən istifadə edir. Bu cür silahlar sadəcə olaraq yerin səthinə və atmosferə radioaktiv maddələr yayır, hansılar ki, sonradan havanı, suyu və torpağı çirkləndirir.

Nüvə silahları yalnız bir neçə ölkənin yarada biləcəyi mürəkkəb mexanizmdir. Radioloji silahlar bir neçə növ ola bilər, bəzən nüvə reaksiyasından istifadə edilir və həm də kifayət qədər mürəkkəbdir. Digər radioloji sursatlar nisbətən sadədir. Məsələn, silah kimi radioaktiv maddə səpmək üçün qurğu və ya “çirkli bomba”, yəni partlayanda belə, materialı öz ətrafına səpələyən sursat ola bilər.

“Çirkli bomba”nın qurğusu fərqli ola bilər, amma iş prinsipi az-çox eynidir – bu, radioaktiv maddə və onu məhv edən və partlayışın enerjisi ilə maddəni yayan partlayıcı olan qabdır. Bomba havada və ya yerdə partlaya bilər, istənilən halda partlayışın enerjisi ərazini yoluxdurmağa kifayət edir.

Nüvə silahından əsas fərq odur ki, “çirkli bomba”da radioaktiv materiallardan istifadə olunmasına baxmayaraq, nüvə partlayışı baş vermir.

Müharibədə “çirkli bomba” lazımdırmı?

“Çirkli bomba” silah kimi icad edilsə də, hərbçilər tərəfindən sınaqdan keçirilsə də, silah kimi o qədər də dəyərli deyil. Fakt budur ki, radioaktiv çirklənmə məskunlaşan ərazilərdə baş verərsə, düşmənin şəxsi heyətinin və ya mülki əhalinin sürətli məğlubiyyətinə səbəb olmayacaq.

ABŞ Nüvə Tənzimləmə Komissiyası qeyd edir ki, “çirkli bomba” partlayışından yerli çirklənmə dərəcəsi bir sıra amillərdən, o cümlədən partlayıcının həcmi, radioaktiv materialın miqdarı və növü, yayılma vasitələri və hava şəraitindən asılı olacaq.

Çirklənmənin nəticələri insanların sağlamlığına təsir edə bilər, lakin dərhal deyil, radioaktiv materialın növünün vaxtında aşkarlanması və tanınması yerli hakimiyyət orqanlarına qoruyucu tədbirlər görməyə və çirklənmiş ərazidən evakuasiya etməyə kömək edəcək.

Ərazi çirklənəcək, lakin bundan böyük hərbi fayda olmayacaq - o, istifadəyə yararlı olmayacaq, sadəcə, partlayışın nəticələrinin zərərsizləşdirilməsi və digər nəticələrinin aradan qaldırılması kifayət qədər bahalı tədbirlər olacaq.

Taras Şevçenko adına Kiyev Milli Universitetinin Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun professoru, nüvə silahının yayılmaması üzrə ekspert Sergey Qalaka BBC-yə bildirib ki, radioaktiv çirklənmənin təbiəti və ərazisi təbii amillərdən və izotopların tərkibindən asılı olacaq: "Əgər güclü külək əssə, yağış yağmasa, o zaman güclü çirklənmə olacaq. Zəif külək əssə, güclü yağış olsa, o zaman yağıntılar bu çirklənməni müəyyən ərazidə lokallaşdıracaq".

Nüvə bombasının partlaması daha az ərazinin çirklənməsinə gətirib çıxarır və digər zərərverici amillərlə - partlayıcı dalğa, radiasiya və nüfuz edən radiasiya ilə daha çox ziyan vurur.

Psixoloji amil

İnsanlar radiasiyadan kifayət qədər qorxurlar, odur ki, “çirkli bomba” güclü psixoloji amilə çevrilə bilər. Onu bəzən “kütləvi pozuculuq silahları” da adlandırırlar.

Radioaktiv materialların buraxılması ilə müşayiət olunan belə bir döyüş sursatının partlaması çox sayda insanda qorxuya səbəb ola bilər, onları kütləvi çaxnaşma hərəkətlərinə təhrik edə bilər.

Bundan əlavə, belə bir bomba böyük bir şəhərdə partladılırsa, heç olmasa, onun bir hissəsi yaşayış üçün yararsız hala düşəcək və bu, artıq ölkə üçün iqtisadi və siyasi nəticələrə səbəb olacaq. Odur ki, ekstremist təşkilatların bu cür silahlar əldə etməyə cəhd edə biləcəyi ehtimal edilir.

2001-ci il 11 sentyabr hücumlarından sonra cihadçı qrupların fəallaşması səbəbindən ABŞ və digər Qərb ölkələrində “çirkli bomba” təhlükəsi çox real görünürdü. “Əl-Qaidə”nin radioaktiv materiallara çıxış əldə etmək istədiyi barədə məlumatlar var idi.

“Çirkli bomba”nın mənşəyini izləmək mümkündürmü?

Radioaktiv materialların buraxılması ilə bağlı qəzalar dünyada dəfələrlə baş verib və buna görə də onların atmosferdəki tərkibinə nəzarət bütün dünya üçün çox vacibdir. Bu qəzaların sonuncusu 2019-cu il avqustun 8-də Rusiya Şimal Donanmasının Nyonoksadakı təlim poliqonunda baş verib, qəza nəticəsində bir neçə nəfər həlak olub (dəqiq sayı məlum deyil).

Qəzadan dərhal sonra müxtəlif ölkələrdə müxtəlif radioaktiv maddələrin səviyyəsinin artması qeyd edilib. İyunun əvvəlində yod-131 izotopu Norveçdə, sezium-134, sezium-137, kobalt-60 və rutenium-103 isə İsveç və Finlandiyada qeydə alınıb.

Müəyyən izotoplar toplusuna görə, ekspertlər partlayışın, böyük ehtimalla, hərbi obyektdə baş verdiyini və hər hansı mülki nüvə obyektindən sızmanın nəticəsi olmadığını müəyyən ediblər.

Radioaktiv maddələrin böyük miqdarda buraxılması halında, yerüstü stansiyalar çətin ki, “çirkli bomba”da istifadə olunacaq maddələrin tərkibini dəqiq müəyyən edə bilsin. Onlar yalnız buraxılışın xarakteri haqqında ümumi nəticə çıxara bilərlər.

Daha dəqiq bir təsvir yalnız belə bir buraxılışın yaxınlığında olacaq xüsusi radiasiya kəşfiyyat təyyarəsi ilə əldə edilə bilər.

(BBC)