Avropa siyasiləşən zamanı cilovlaya biləcəkmi - Bir saat irəli, bir saat geri

Məsələnin kökü İkinci Dünya müharibəsinə gedib çıxır

Avropa İttifaqı (Aİ) əhalisi bu həftəsonu saatlarını yenidən geri çəkməli oldu, bu təcrübənin tezliklə dəyişməsi mümkün deyil. 2018-ci ilin sentyabr ayında Avropa Komissiyası, iştirak edən 4,6 milyon vətəndaşın böyük əksəriyyətinin tədbiri ləğv etmək istədiyi ictimai məsləhətləşmədən sonra mövsümi vaxt dəyişikliyinə son qoymaq təklifini açıqladı. Təklif daha sonra 2019-cu ilin birinci yarısında Avropa Parlamenti üzvləri tərəfindən təsdiqlənib.

O vaxtdan heç nə dəyişmədi

“Aİ siyasi sisteminin məhdud imkanları var və hər şeyi bir anda həll edə bilməz. Ən bariz nümunələrdən biri odur ki, İttifaqdan çıxana qədər Britaniya siyasəti digər sosial dəyişikliklərin öhdəsindən gəlməkdə çətinlik çəkirdi. İndi də Avropa sistemi dalana dirənir”, - deyə İsveç parlamentinin deputatı Jakop Dalunde “Euronews”a bildirib

Aİ liderlərinin diqqəti indi Rusiyanın Ukraynadakı addımlarına yönəlib. Müharibə enerji və ərzaq qiymətlərini yeni zirvələrə çatdırdı, Avropa istehlakçılarına və bizneslərinə ağır zərbə vurdu və iqtisadiyyatı tənəzzülə sürükləməklə hədələdi.

Bundan əvvəl COVID-19 baş verdi. Pandemiyanın ardıcıl və amansız dalğaları təkcə Aİ-də bir milyondan çox insanın həyatına son qoyub və iqtisadiyyata ağır zərbə vurub. Buna görə də mövsümi saat dəyişikliklərinin sonunu müzakirə etməyə vaxt az idi.

Amma vaxt uçur

Yazda saatları bir saat irəli, payızda isə bir saat geri çəkən yay saatına qənaət (DST) sistemi ilk dəfə 1916-cı ildə Avropada tətbiq edilib. O zaman hələ də müharibədə olan Almaniya silah fabriklərində istifadə oluna bilməsi üçün elektrik stansiyalarında kömür istehlakını azaltmağa çalışırdı. Əksər qonşu ölkələr, eləcə də Böyük Britaniya, ABŞ və Avstraliya da eyni addımı atdı.

İkinci Dünya müharibəsindən sonra Avropada bu  praktikadan böyük ölçüdə imtina edildi, lakin 1970-ci illərdə neft böhranı səbəbindən süni işıqlandırma ehtiyacını və bununla da enerji istehlakını azaltmaq cəhdi ilə yenidən bərpa edildi.

O vaxtdan bəri bir sıra araşdırmalar göstərdi ki, texnoloji tərəqqi səbəbindən saatların dəyişdirilməsinin enerji istehlakına təsiri hazırda əhəmiyyətsizdir. Bununla belə, DST-nin sağlamlığa mənfi təsirləri olduğuna dair artan sübutlar var.

Məsələn, DST-yə keçdikdən sonra bir həftə ərzində insanlarda infarct, həzm və immun sistemi ilə bağlı xəstəliklər daha çox olur. Avtomobil qəzalarının sayı da artır.

Günəşin ritmi

Vaxt dəyişməsinin sağlamlığa uzunmüddətli təsirlərinə depressiya, yavaş metabolizm, çəki artımı və baş ağrıları daxildir. Bu, onunla bağlıdır ki, bizim “sosial saat”, yəni cəmiyyətin həyat qrafiki və günəşlə az-çox sinxronlaşan daxili saatımız vəhdətdə işləməyi dayandırıb.

Ancaq bu vəziyyəti düzəltmək asan deyil. Bunun üçün ən yüksək səviyyədə çoxlu qərarlar tələb olunur, çünki zaman çox siyasiləşib. Benilüks, Fransa və İspaniya buna ən gözəl nümunələrdir.

Hazırda Avropada üç saat qurşağı var və ölkələrin böyük əksəriyyəti Mərkəzi Avropa Saatını standart kimi istifadə edir. Digər 10 ölkə Şərqi Avropa, üç ölkə isə Qərbi Avropa vaxtından istifadə edir.

Məntiqlidir ki, vaxt meridianlara görə təyin olunmalıdır. Məsələn, Böyük Britaniya və Mərakeş eyni uzunluqdadır, lakin bir çox Avropa ölkələri, o cümlədən Fransa, Almaniya və Benilüks coğrafi cəhətdən onların arasında eyni meridianlar üzərində yerləşir, amma onlardan bir saat qabaqdadır.

Bu məsələnin kökü İkinci Dünya müharibəsinə gedib çıxır. Nasist qoşunları Hollandiya, Belçika və Fransaya soxularkən alman vaxtına keçməyi tələb etdilər. Nasist Almaniyasının məğlubiyyətindən sonra əvvəlki sistemə qayıtmaq çox çətin proses hesab olunurdu.

Bu arada ispan diktatoru Fransisko Franko Adolf Hitlerlə görüşdükdən sonra ölkəsini alman vaxtına uyğunlaşdırdı.

Yerində daha yaxşı bilinir

Brüsselin qənaətincə, indi məsələ yenidən danışıqlar masasına qoyulub və Aİ ölkələri bununla öz aralarında məşğul olmalıdırlar.

"Müraciət etmək istədikləri qanuni vaxtı müəyyən etmək üzv dövlətlərdən asılıdır və bu seçimin nəticələri çox güman ki, coğrafi yerdən asılı olacaq", - deyə Avropa Komissiyasının sözçüsü “Euronews”a bildirib.

“Hər bir ölkə mümkün nəticələri, milli dialoqların və digər üzv dövlətlərlə məsləhətləşmələrin nəticələrini nəzərə alaraq bu qiymətləndirməni aparmaq üçün ən yaxşı vəziyyətdədir”, - deyə o bildirib.

Əvvəla, Aİ ölkələri üçün standart vaxta, yəni qış vaxtına sadiq qalmaq, yoxsa yay vaxtını seçmək məsələsi ortadadır.

“Ümumi meridianları paylaşan bilavasitə qonşuların eyni standart vaxtı seçmələrini və buna görə də bazarı poza və üzv dövlətlər arasında ticarətə müdaxilə edə biləcək vaxt zonalarının “yamaqlar” yaratmamasını təmin etmək üçün koordinasiya lazımdır”, - deyə Barselonada yerləşən Sağlam Cəmiyyət üçün Vaxt İdarəetmə Təşəbbüsünün koordinatoru Ariadna Güell “Euronews”-a söyləyib.

Əqrəbləri hara çevirmək lazımdır?

Təşəbbüs Avropa ölkələrini əsasən cari qış vaxtına əsaslanaraq, dörd fərqli saat qurşağına ayıran öz təklifini irəli sürüb.

Güell izah edir: "Bu dörd saat qurşağı bizim sosial vaxtımızı, saatlarımızı təbii vaxt dediyimiz vaxtla - coğrafi cəhətdən düzgün vaxtla ən yaxşı şəkildə uyğunlaşdırır. Bu, hər bir ölkədə günəşin günorta saatlarında ən yüksək mövqedə olmasını təmin edir. Bu yolla biz həyat saatımızdan maksimum yararlana və sağlamlığımızı yaxşılaşdıra bilərik”.

Bu sxemə əsasən, Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya və Benilüks ölkələri eyni Qərbi Avropa saat qurşağında olacaq. Bu zonadakı Aİ ölkələri qərbdə yeni Azor adaları və şərqdə Mərkəzi Avropa vaxt qurşağı ilə saatlıq fərqi saxlamaq üçün vaxtlarını cari standart vaxtdan bir saat geriyə təyin edəcəklər.

İspaniya və Portuqaliya fərqli saat qurşağında olacaq, lakin Lissabon, Reykyavik ilə birlikdə Azor adaları saat qurşağında olacaq. Guell bunun böyük çətinliklər yaradacağını düşünmür.

Bununla belə, İrlandiya adasını iki fərqli saat qurşağına bölmək daha problemli olardı.

Güell etiraf edir: “Çox güman ki, Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığın birliyini qorumaq üçün Böyük Britaniya ilə eyni zonada qalmaq üçün siyasi qərar verməli olacaq”.

Zaman göstərəcək

Bəs biz saat dəyişikliyinə nə vaxt son qoyacağıq? Cavab axtarışı Avropa Şurasına sədrlik edən ölkənin gündəliyinə daxil edilməlidir. Mövzu sonuncu dəfə 2019-cu ilin ikinci yarısında Finlandiyanın sədrliyi zamanı müzakirə edilib.

Yay vaxtı ən tez 2025-ci ildə ləğv edilə bilər, çünki qatar və uçuş cədvəllərində dəyişikliklər də daxil olmaqla, nəqliyyat xidmətlərinin tənzimlənməsi üçün razılaşmadan sonra, çox güman ki, bir-iki il vaxt tələb olunacaq.

İsveç yanvarın 1-dən 6 ay müddətinə Aİ-də sədrliyə keçəcək. Lakin onun müvəqqəti islahat həyata keçirməsi şansı azdır. İsveç yer kürəsindəki yerləşmə yerimizə görə qış və yay arasında günəş işığının miqdarında ən böyük fərqin olduğu ölkələrdən biridir. Status-kvonun saxlanması İsveçə digərlərindən daha çox fayda gətirir. Ona görə də İsveçin bu məsələni irəli aparmaq istəyəcəyinə əmin deyiləm.

Buna baxmayaraq, Avropa Parlamenti deputatı onilliyin sonuna qədər əqrəblərin çəkilməsinin keçmişdə qalacağını gözləyir. Onun proqnozunun doğru olub-olmadığını zaman göstərəcək.

(Euronews)