Yeni “Dəmir Ledi”, yoxsa “ilk gündən yerə sərilməyə hazır” - Liz Trass

O, əvvəlcədən hazırlanmamış bir şey söyləsə, sürprizlər ola bilər

Yeni “Dəmir Ledi” hesab olunmaq istəyən 47 yaşlı Tori lideri Elizabet Trass Mühafizəkarlar Partiyasının yeni lideri və müvafiq olaraq Böyük Britaniya hökumətinin başçısı seçilib. O, vergiləri azaltmağa söz verir və Putini dayandırmaq üçün əlindən gələni edəcəyinə əmin edir.

Kraliçanın təyinatından sonra Trass rəsmi olaraq Baş nazir vəzifəsini tutacaq.

Trass indi sadiq mühafizəkar və sağçı liberaldır. Sual budur: ehtiyac yarandıqda, o, öz mövqeyini dəyişəcəkmi?

Xarici işlər naziri Liz Trass Mühafizəkarlar Partiyasının səslərinin 57,4%-ni, onun rəqibi, maliyyə naziri Rişi Sunak isə 42,6%-ni toplayıb.

Yalnız hazırda hakim partiya üzvlərinin səs verdiyi bu seçkinin qalibi avtomatik olaraq Britaniya hökumətinin başçısı olur.

Britaniya tarixində Marqaret Tetçer kimi parlaq ilk qadın Baş nazirdən sonra onun varisləri və ya namizədlərinin də onun “Dəmir Ledi” ləqəbini sınaması təbiidir. Buna 2016-2019-cu illərdə baş nazir olmuş, tipik partiya funksioneri Tereza Mey tərəfindən də cəhd olunub. Amma Mey bu ləqəbə uyğun gəlmədi.

1. Trass T.Meydən daha çox, Tetçerin olduğu qətiyyətli və ideoloji mühafizəkar liderə bənzəyir və özü də bu oxşarlığı incəliklə xatırlatmağa çalışır.

Dörd il əvvəl o, Şotlandiyanın "Scotsman" qəzetində, yeddi yaşında Şotlandiyadakı ilk məktəbində debatlarda Tetçer rolunu oynadığını xatırlayaraq bir köşə yazmağa başladı. Bundan əlavə, Tetçer haqqında heç bir müzakirə açmır, sadəcə onun Şotlandiyada çox populyar olmadığını xatırladır. Amma obraz artıq “atılıb”, Tetçer və Trass adları yan-yana dayanır – bu, kifayətdir.

İndi Britaniya mətbuatı onun Şərqi Avropada tankda necə çəkildiyinə və ya televiziya debatlarına mavi koftada necə gəldiyinə diqqət yetirir - bütün bunlar Tetçerin media imicini xatırladır.

Xarici İşlər Nazirliyinin tabeliyində olanlar deyirlər ki, Trass öz “Instagram”ını özü idarə edir, müstəqil və öz əlləri ilə imic qurur.

Məsələ xarici detallarla məhdudlaşmır. Çıxışlarda və məqalələrdə Trass ictimaiyyət qarşısında son otuz ildə, məhz Tetçerin dövründən Böyük Britaniyanın sükanı arxasında olmayan ideoloji siyasətçi – əsl Tori, sağçı liberal kimi görünür.

Burada söhbət, son onilliklərdə əvvəlcə ABŞ-da, sonra isə Avropada adlandırılmağa başlayan liberallıqdan deyil, mahiyyətcə solçu yox, köklü liberal - fərdi azadlığın və sahibkarlıq azadlığının tərəfdarı olanlardan gedir. Eyni zamanda, Trass kilsəyə getmir və eynicinsli nikahların qanuniləşdirilməsinə səs verir - müasir Britaniya mühafizəkarlığı belədir.

“Ən azı onun tərəfdarlarının gözündə o, Marqaret Tetçer və Ronald Reyqanın vergiləri azaldan varisidir”, - deyə “Times” Trass haqqında iyun ayında, yeni liderin seçkilərinin lap əvvəlində yazmışdı.

Avropada müharibə gedir, Böyük Britaniya - o cümlədən xarici işlər naziri Liz Trassın simasında - Ukraynaya fəal kömək edir və indi, deyəsən, bundan vacib problem yoxdur. Lakin müharibə ilə yanaşı iqtisadi böhran gəldi və Trass və Sunak arasında əsas müzakirə mövzusu iqtisadiyyat oldu. Qismən həm də ona görə ki, onların Rusiya və Ukrayna ilə bağlı görünən fikir ayrılığı yoxdur.

"Mən mühafizəkar kimi namizədliyimi irəli sürəcəyəm və mühafizəkar kimi idarə edəcəyəm", - deyən Trass "Telegraf" qəzetindəki manifest məqaləsində yazır: "Xalq azad şəkildə bizneslə məşğul olmaq, yaşamaq və çiçəklənmək istəyir. İnsanlar hökumətin öz siyasətinə nəzarət etməyə çalışmasını və ya onların pullarının lazım olduğundan artıq xərcləməsini istəmirlər. Mən bütün karyeram boyu mühafizəkarlığın əsas prinsiplərinin tərəfdarı olmuşam”.

Trass öz rəqibi, xəzinədarlıq katibi Rişi Sunak tərəfindən tətbiq edilən və ya planlaşdırılan səhiyyə və korporativ vergilərdəki artımları ləğv edərək, vergiləri azaltmağa söz verir. Nəticədə, Britaniya büdcəsi Sunakın planlaşdırdığı çoxlu milyardlarla rüsumdan məhrum ola bilər.

Sunak maliyyəçidir və instinktiv olaraq büdcəni tarazlıqda saxlamağa çalışır. Bununla belə, Trass həm də ixtisasca mühasibdir (hər ikisi də eyni kursda Oksfordu bitirib), amma prinsiplər onun üçün indi daha vacibdir - və büdcə, o, əmindir ki, öhdəsindən gələcək, yalnız COVID-dən sonra əvvəlki milli borc limitinə qayıdışı təxirə salmaq lazımdır.

Bundan əlavə, Trass dövlət xərclərinin ümumi auditini aparmağı, həmçinin firmalar üçün sadələşdirilmiş qaydalar və tələbləri olan investisiya zonaları yaratmağı vəd edir. Hətta, kiçik şeylərdə - simvolik kiçik şeylərdə də liberal olmağa çalışır.

O, məsələn, hökumətdəki bəzi həmkarlarının əlavə vergi tətbiq etmək və "sağlam olmayan" - şəkər, duz və ya yağlılığı yüksək olan içkilər və yeməklərin satışını məhdudlaşdırmaq fikrinə qarşıdır. "Bəsdir, hökumət insanların nə yediyini diktə etməməlidir" deyir.

Peşəkar çeviklik

Trassın təzyiqinə və cazibəsinə tab gətirməyənlər təəccüblənirlər: o, prinsiplərdən danışanda nə dərəcədə səmimidir?

"İllər ərzində onu izləyənlərin çoxu onun qətiyyən güclü inamının olub-olmamasından şübhələnirlər və ya sadəcə olaraq hazırda situasiyaya uyğun əlverişli olan şeyin tərəfdarı kimi danışıb-danışmamasından şübhələnirlər", - deyə Amerika CNN-i üçün britaniyalı köşə yazarı yazıb.

Meri Elizabeth Trass (o, Aleksandr Boris de Pfeffel Johnson kimi, öz ikinci adından daha çox istifadə etməyə üstünlük verir) peşəkar siyasətçidir və bütün karyerası ərzində çeviklik, praqmatizm, istedad nümayiş etdirib - ümumiyyətlə, siyasətçidə tez-tez rast gəlinən bu keyfiyyətlər başqaları tərəfindən təhqiredici sözlər kimi təsvir edilib. Məsələn, "prinsipzilik" və ya "flügerlik".

İndi Trassın seçiciləri Tory üzvləridir və onların əksəriyyəti, məntiqə görə, onun dediklərini bəyənməlidir. Bəs, o, nə vaxtsa partiyanı təkcə mühafizəkarları deyil, bütün əhalinin əksəriyyətini razı salmağın daha əlverişli olacağı ümumi parlament seçkilərinə aparmalı olsa, nə deyəcək?

Bununla belə, Trassın lehinə danışanlara görə, o, artıq bir neçə ildir ki, yüksək səslə və ardıcıl olaraq sahibkarlıq və fərdin azadlığını müdafiə edir.

Ancaq başlanğıcda onun yolu o qədər də sadə deyildi

Təxminən otuz il əvvəl Liz Trass adi yerdə deyil, Britaniya siyasi elitasının əsas inkubatorunda - Oksfordda PPE ("Fəlsəfə, Siyasət, İqtisadiyyat") ixtisası üzrə təhsil almağa getdi. Oksfordda solçu qız Trass mərkəzçi Liberal Demokrat Partiyasına qoşuldu. O, silahdaşlarının xatırladığı kimi, marixuananın leqallaşdırılmasını və monarxiyanın ləğvini - yumşaq desək, britaniyalı mühafizəkarlara yaxın olmayan fikirləri müdafiə edirdi.

"Mən əminəm ki, o günlərdə Trass istər narkotiklərin dekriminallaşdırılmasından, istərsə də monarxiyanın ləğvindən danışırkən publikaya oynayırdı. Düşünürəm ki, o, hər hansı bir tamaşaçı ilə publikaya oynaya bilən tipdir və onun o vaxt və indi nəyə inandığına qətiyyən əmin deyiləm", -deyə onun keçmiş Liberal Demokrat Partiyasından olan həmkarı və indi Mühafizəkarların səs-küylü rəqibi olan Neil Fooset CNN-in britaniyalı köşə yazarına bildirib.

1996-cı ildə universiteti bitirən Trass Libdemlərdən Toriyə keçdi. Sonra bir mühasib kimi peşəkar karyera illəri və yeganə uğurlusu ilə - Londonun rayonlarından birinin şurasının seçkisində bir yerdə seçilmək üçün bir neçə cəhd oldu. Və nəhayət, 2010-cu ildə Devid Kemeronun geniş komandasına daxil ola və İcmalar Palatasına seçilə bildi.

O vaxtdan bəri Trass yalnız yüksəldi, hər dəfə partiyanın gələcək yeni liderini səhvsiz dəstəklədi, hökumətlərində çalışdığı üç Baş nazirin hər birinin siyasətini sədaqətlə dəstəklədi - əvvəlcə ətraf mühit və kənd təsərrüfatı naziri, sonra isə ədliyyə naziri, həmçinin xarici ticarət naziri və xarici işlər naziri oldu.

Trass ən çox “Brexit”də “U” dönüşü ilə yadda qalır

2016-cı il referendumuna qədər, avropapərəst Baş nazir Kemeron dövründə o, Avropa İttifaqından (Aİ) çıxmağın əleyhinə idi. Referendumdan və Kemeronun istefasından sonra Trass səhv etdiyini, indi də Aİ-dən çıxmağın tərəfdarı olduğunu bildirib.

Tereza Meyin ardınca gələn “Brexit” tərəfdarı Conson onu özünün xarici ticarət katibi təyin etdi və Trass müxtəlif ölkələrlə azad ticarət müqavilələrini yenidən müzakirə etməyə başladı və hər birini Avropa İttifaqının buxovlarından azad olmuş Böyük Britaniya üçün uğur elan etdi - baxmayaraq ki, bu müqavilələrin böyük əksəriyyətinin ticarət şərtləri Britaniyanın artıq Aİ üzvü kimi malik olduğu müqavilələrdən sadəcə olaraq kopyalanıb.

Gələcək Tori lideri və Baş nazir kimi Liz Trass haqqında daha əvvəl, ən geci 2018-ci ildə, Tereza Meyin baş nazirliyinin uğursuz sonunun son ilində danışılmışdı. Üstəlik, britaniyalı jurnalistlərin şübhələndiyi kimi, Trass bu dedi-qoduları özü başlatdı - və ya heç olmasa, öz töhfəsini vermişdi.

Lakin 2019-cu ildə o, hələ namizədliyini irəli sürməyə başlamamışdı - deputat yoldaşları arasında onu dəstəkləmək istəyən kifayət qədər insan yox idi və sonra Boris Consonla mübarizə kifayət qədər faydasız bir iş olardı. İndi Trass Consonu da ötüb.

Putini dayandırmaq

Son vaxtlara qədər rusdilli mətbuat tamaşaçılar üçün nisbətən yeni Avropa siyasətçisini təsvir edərkən, mütləq onun Rusiyaya münasibəti barədə ayrıca danışırdı. İndi bu, mənasını itirib: Avropada demək olar ki, heç bir nüfuzlu rusiyayönlü siyasətçi qalmayıb (Britaniyada isə demək olar ki, yox idi).

Londonun Putin Rusiyası ilə bağlı siyasəti çox güman ki, Trass və Sunak dövründə dəyişməz qalacaq. Liz Trass müharibə ilə əlaqədar, Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri kimi, ikinci planda Qərb siyasətçiləri arasında Rusiyanın ən görkəmli əleyhdarlarından birinə çevrildi.

Rusiyanın Ukraynaya hücumundan əvvəl o, Co Bayden, Entoni Blinken, Boris Conson kimi çıxış etdi, xəbərdarlıq etdi, nəticələri ilə hədələdi. Sergey Lavrovla danışmaq üçün Rusiyaya getdi. Fevralın 24-dən sonra bir çox digər avropalı siyasətçilər kimi, o, Putini dayandırmaq lazım olduğunu deməyə başladı.

"Putini Ukraynada dayandırmasaq, digər ölkələr təhdid altında olacaq: Baltikyanı ölkələr, Polşa, Moldova - və bu, NATO ilə münaqişə ilə nəticələnə bilər. Biz bunu istəmirik. Ona görə də indi bu qurbanların verilməsi çox vacibdir", - deyə Trass apreldə xalq qarşısında çıxışlarından birində bildirdi.

"Rusiya ilə əlaqə erası başa çatıb. Avropa təhlükəsizliyinə müqavimət, müdafiə və çəkindirməyə əsaslanan yeni yanaşmalara ehtiyacımız var", - deyə Trass davam etdi.

Trass vəd edir ki, onun hakimiyyəti altında Böyük Britaniya, şübhəsiz ki, Avropanın müdafiə qabiliyyətinin artırılmasına öz töhfəsini verəcək: Trassın proqramının bəndlərindən biri hərbi ayırmaların ÜDM-in hazırkı 2,1%-dən 3%-ə qədər artırılmasıdır. Düzdür, yalnız 2030-cu ilə qədər. İndi Britaniya hərbi ehtiyaclara təxminən 60 milyard dollar xərcləyir və bu, əlbəttə ki, ABŞ istisna olmaqla, NATO-nun istənilən digər ölkəsindən çoxdur.

Bundan əlavə, Trass Britaniyanın Ukraynanın müharibədən sonrakı bərpasında çox fəal iştirak edəcəyini və Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenskiyə, Baş nazir olduqdan sonra onun dəvət etdiyi ilk xarici lider olacağını vəd edir.

İlk gündə qəza

İngilis jurnalistlərin fikrincə, Liz Trassın bir xüsusiyyəti gələcəkdə problem yarada bilər: o, olduqca pis natiqdir.

Böyük Britaniyanın standartlarına görə, pisdir - təkcə siyasətçilərin və ya jurnalistlərin deyil, bir çox insanın çox yaxşı danışa bildiyi bir ölkədir, çünki onlar uşaqlıqdan, məktəbdən burada ictimaiyyətlə danışmağı və mübahisə etməyi öyrənirlər.

Ancaq Trass əvvəlcədən hazırlanmamış bir şey söyləsə, sürprizlər ola bilər.

İctimaiyyət onun bu ilin fevralında Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovla görüşündə kobud səhvini xatırlayır. O zaman Lavrov Rusiyanın sadəcə olaraq öz qoşunlarını öz ərazisində yer dəyişdirdiyinə və Ukraynaya hücum etmək niyyətində olmadığına inandıraraq, istehza ilə Trassdan Rusiyanın Voronej və Rostov vilayətləri üzərində suverenliyini tanıyıb-tanımadığını soruşdu.

Trass açıq-aydın, fikirləşmədi, o, qərara gəldi ki, söhbət Donetsk və Luqanskdan gedir və “Böyük Britaniya heç vaxt Rusiyanın bu ərazilər üzərində suverenliyini tanımayacaq” dedi.

Britaniya qəzetləri və sosial media istifadəçiləri Trassı iyulun 20-də partiya lideri seçkilərinin finalına çıxanda və bununla bağlı tvitində yazdığı postla bağlı xeyli doladılar. O zaman Trass "hit the ground running" ("dayanmadan fəaliyyətə başlamaq”) ifadəsində son sözü yazmağı unutdu və nəticədə “hit the ground" (“yerə sərilmək”) alındı. Tvitin tam mətnində deyilirdi: "Güvəninizə görə təşəkkür edirik. İlk gündən yerə sərilməyə hazırıq".

Trass həmin gün səhvini düzəltdi, lakin artıq gec idi.

Bəzi britaniyalı müşahidəçilərin fikrincə, qeyri-rəsmi şəraitdə şifahi nitq də Trassda yaxşı deyil.

"O, zarafat edir, amma bunu başa düşmək çətindir, çünki bəzən insan dilinin Liz Trass üçün doğma olmadığı görünür", - deyə “You” jurnalının müxbiri hələ 2019-cu ildə Trass ilə rahat bir atmosferdə, nahar zamanı restoranda aldığı  müsahibə haqında danışarkən yazmışdı…

(BBC)