Tutulmamısansa, oğru deyilsən – Şahmat dünyasında böyük qalmaqal

Dünya üzrə 800-cü cərgədən ilk 50-liyə yüksəlmək mümkün və realdır?

Məşhur şahmat saytı “chess.com” iddia edir ki, 19 yaşlı amerikalı qrossmeyster Hans Niemann pul mükafatları olan matçlar da daxil olmaqla, 100-dən çox onlayn matçda fırıldaqçılıq edib. Bundan əvvəl Niemann şahmat üzrə beşqat dünya çempionu Maqnus Karlsen tərəfindən dələduzluqda ittiham olunmuşdu.

Şahmat dünyasında böyük bir qalmaqal sentyabr ayında, hazırkı dünya çempionu, 31 yaşlı norveçli Karlsenin təfərrüatı və dəlilləri təqdim etməməsinə baxmayaraq, əvvəlcə pərdələdiyi, sonra isə birbaşa Niemannı fırıldaq oyunda ittiham etdiyi zaman baş verdi.

Qalmaqal necə inkişaf etdi?

İddialar Niemann ABŞ-ın Sent-Luis şəhərində keçirilən böyük turnirdə (Sinquefield Cup) Karlseni məğlub etdikdən sonra ortaya çıxıb. Beləliklə, norveçlinin 53 oyundan sonra məğlubiyyətsizlik seriyası kəsilib.

Çoxları tərəfindən bütün zamanların ən böyük şahmatçısı hesab edilən Karlsen, turnirin bitməsinə hələ altı tur qalmasına baxmayaraq, məğlubiyyətdən sonra gözlənilmədən yarışı tərk etdi. Bundan sonra o, futbol məşqçisi Joze Mourinyonun “Danışsam, böyük bəlaya düçar ola bilərəm” ifadəsini təkrarladığı bir klipi “tweet” atdı.

Sentyabrın sonunda rəqiblər bu dəfə onlayn turnirdə yenidən qarşılaşdılar. Karlsen elə ilk gedişdən sonra oyunu davam etdirməkdən imtina etdi - özü də sonradan izah etdiyi kimi, Niemannın fırıldaqçılığına və prinsipcə turnirdə iştirakına etiraz olaraq. Karlsen turnirin qalibi oldu və sonra öz mövqeyini izah edən bir bəyanat verdi - lakin təfərrüat yoxdur.

"Şahmat turnirlərinin təşkilatçıları və sevdiyimiz oyunun bütövlüyünə əhəmiyyət verən hər kəs təhlükəsizlik tədbirlərinin gücləndirilməsi, şahmat taxtasında saxtakarlığı aşkar etmək üçün üsul və üsullar haqqında ciddi düşünməlidir. İnanıram ki, Niemann son vaxtlar etiraf etdiyindən daha çox aldadıb”, - deyə o bildirdi.

Karlsen qeyd edib ki, Niemann son illərdə “qeyri-adi” uğur qazanıb. Sinquefield Kuboku uğrunda matçda amerikalı "gərginləşmədi və hətta tam konsentrə olmadı. Onu qara fiqurlarla yalnız bir neçə oyunçunun edə biləcəyi şəkildə məğlub etdi.

Niemann nə dedi?

Niemann iddiaları rədd etdi, lakin keçmişdə 12 və 16 yaşında olarkən “chess.com” onlayn platformasında təsadüfi oyunlarda vaxtaşırı saxtakarlıq etdiyini etiraf etdi. Beləliklə, amerikalı şahmatçının izah etdiyi kimi, o, öz reytinqini artırmaq və daha güclü oyunçularla oynamaq istəyirdi. Eyni zamanda Niemann bunu heç vaxt real oyunda etmədiyini vurğulayıb.

Karlsenin sentyabr iddialarına cavab olaraq Niemann hətta üzərində heç bir elektron aldatma qurğusu olmadığını sübut etmək üçün çılpaq oynamağa hazır olduğunu bildirdi: "Mən əhəmiyyət vermirəm, çünki təmiz olduğumu bilirəm. İstəsəniz, rəqəmsal siqnalın olmadığı qapalı qutuda oynaya bilərəm, vecimə deyil. Mən buraya qalib gəlmək üçün gəlmişəm və məqsədim də budur".

Niemann aldatdığını etiraf etdikdən sonra (yeniyetmə olsa da), “chess.com” platforması onu diskvalifikasiya etdi. Bu qərarın səbəblərindən biri də onun reytinqlərinin kəskin və qeyri-ardıcıl yüksəlməsinə dair şübhələr olub. Saytın nümayəndələri bu qərara Karlsenin təsir edə biləcəyi ilə bağlı fikirləri rədd ediblər.

Niemann bildirib ki, “chess.com” və Karlsen onun karyerasını məhv etməyə çalışır.

“Chess.com” araşdırması

Bu qalmaqal fonunda “chess.com” öz məlumatlarından istifadə edərək Niemannın onlayn oyunlarını təhlil etmək qərarına gəldi. 72 səhifəlik hesabatda qeyd olunur ki, Niemannın saytdakı fırıldaqlarının miqyasının özünün etiraf etdiyindən qat-qat böyük olması ehtimalı yüksək idi və o, oyunlarda saxtakarlıq edəndə 16 yaşından daha yaşlı idi.

Xüsusilə, ən son hadisələr, hesabat müəlliflərinin fikrincə, 2020-ci ilə aiddir. Söhbət pul mükafatlı matçlardan və şahmat dünyasının məşhur oyunçularına qarşı oyunlardan gedir.

“Chess.com” analitikləri Niemannın onlayn matçlarına baxıb və onun gedişlərini hazırda dünyanın ən yaxşılarından daha yaxşı oynayan kompüter proqramlarının təklif etdiyi ideal gedişlərlə müqayisə ediblər. Hesabat müəllifləri onun reytinqinə və əvvəlki oyunlardakı məlumatlarına əsasən nəticələrinin ehtimalını da qiymətləndiriblər.

Hesabatda deyilir: "Ümumilikdə, Hansın 100-dən çox onlayn matçda, o cümlədən bir neçə pul mükafatı olan turnirlərdə aldatma ehtimalının yüksək olduğunu gördük. O, həmçinin bu oyunların 25-ni canlı yayımladı”.

Karlsenin Sent-Luisdə baş tutan qarşılaşmada Niemannı fırıldaqda ittiham etməsinə gəlincə, “chess.com” analitikləri amerikalının nəticələrini "statistik baxımdan qeyri-adi" adlandırdılar, lakin əlavə etdilər ki, amerikalının bu və ya digər oyunda aldatmaqda mühakimə etmək üçün birbaşa sübutları yoxdur.

Hesabat müəllifləri Niemanın dünya şahmatçıları arasında reytinqinin kəskin yüksəlməsinə də münasibət bildiriblər. Təxminən 800-cü cərgədən olan bir amerikalının iki ildən az müddətdə dünyanın ən yaxşı 50 oyunçusu sırasına daxil olmasını "anomaliya" adlandırdılar. “Chess.com”-un məlumatına görə, Niemanın yüksəlişi rəqiblərindən çox daha cavan yaşda baş verib və ümumilikdə onu müasir tarixdə ən sürətli irəliləyiş hesab etmək olar.

“Chess.com” həm həvəskar, həm də peşəkar oyunçular arasında ən populyar saytdır. Bu platformada dünyanın aparıcı şahmatçılarının əksəriyyəti oynayır və pul mükafatları da daxil olmaqla beynəlxalq yarışlara ev sahibliyi edir.

Niemannın real matçlarının ətraflı təhlili “chess.com”-un vəzifəsinin bir hissəsi deyildi – Karlsenin ittihamlarından sonra Beynəlxalq Şahmat Federasiyası sentyabrın sonunda bu araşdırmaya başladı. Hələ də davam edir.

BBC şərh almaq üçün amerikalı şahmatçı ilə əlaqə saxlasa da, hələ ki, cavab ala bilməyib.

Niemannın müdafiəsi həm də şahmat saxtakarlığının aşkarlanması üzrə dünyanın aparıcı eksperti, professor Kennet Reqanın tapıntıları ilə dəstəklənir. O, son iki il ərzində Niemannın oyunlarını, o cümlədən tet-a-tet matçları araşdırdı və amerikalının saxta oynadığına dair heç bir sübut tapmadı.

(BBC)