“Rusiya dünyanın bir kənarında çürüyəcək”

Viktor Şenderoviç: “Putinin etdiklərinin cəzasını bütün rus sivilizasiyası çəkməyə başlayıb”

Rusiya mətbuatında “xarici agent” kimi tanınan rusiyalı jurnalist və yazıçı Viktor Şenderoviç DW-yə müsahibəsində Rusiyada yaşayan insanların “Stokholm sindromu” olduğuna nə üçün inandıqları, bunda təbliğatın nə kimi rol oynadığı və kiminsə Rusiya daxilində Prezident Vladimir Putinin Ukraynaya qarşı başladığı müharibəyə qarşı çıxarıb-çıxarmayacağı barədə danışıb.

- Ukraynada müharibə artıq 9-cu aydır davam edir. Ruslar nə vaxta qədər buna dözməyə hazırdırlar?

- Görünür, uzun müddət. Çünki vəziyyət tıxanıb. İlk növbədə beyin baxımından tıxandı – “ruslar müharibəni dəstəkləyir” deyəndə, sadəcə başa düşmək lazımdır ki, biz milyonlarla rusun uşaqların öldürülməsini dəstəkləməsindən və s. danışmırıq. Onlar paralel reallıqda yaşayırlar - təbliğat son dərəcə mürəkkəb, güclü və uzunmüddətlidir - 20 il. Dördüncü (2004 - red.) ildən hesablasanız, anti-Ukrayna təbliğatının 18 yaşı var.

Putinin tərəfdarı kimi qeyd etdiyimiz şəxslər üçün baş verənlərin mənzərəsi tamam başqadır. Orada Rusiya ya Ukrayna nasizminə, ya da transseksualların işğalına - ümumiyyətlə, Qərbdən gələn nəsə pis bir şeyə qarşı çıxırlar: “Biz Qərblə müharibə edirik, dəyərlərimizi müdafiə edirik, ətrafımızda düşmən halqası daralır”. İnsanlar bu vəziyyətdə qalıblar. Burada Avropa, xüsusən də Qərb auditoriyasına dəstək haqqında danışanda başa düşməlisən ki, siyasi dildə “dəstək” sözünün mənası başqadır. Azad ölkədə siyasi dəstək başqadır. Burada, Rusiya timsalında, “Stokholm sindromu”dur - bu, Şimali Koreyanın isteriyasına, Fürerin görmək sevinci isterikasına daha yaxındır. Bu, Avropa mənasında dəstəkləməkdən daha çox həmin nümunələrə yaxındır. Həyatdakı dramatik dəyişikliklərin sayının rusların şüurunda hansı məqamda əks olunacağını deyə bilmərəm. Amma görünür, bu anlayış, təəssüf ki, mənzərənin dağılması ilə gələcək. Görünür, bundan tez olmayacaq.

- Çox sayda rus müharibəni dəstəkləmədi, amma ona qarşı da çıxmadı - onu görməzliyə vurmağa çalışdı. İndi səfərbərlik, görünür, bir çox rusları oyatdı, nəyinsə səhv olduğunu başa düşdülər. İndi səfərbər olanların çoxu və ya bir hissəsi, yəqin ki, tabutlarda qayıdacaq. Səfərbərlik və bəzi səfərbər edilmişlərin tabutlarda geri qayıtması ilə bağlı bu vəziyyət Rusiyadakı vəziyyəti və əhval-ruhiyyəni dəyişdirməyə qadirdirmi?

- Bəli, ancaq, məsələn, "Amerikalı - Vyetnamlılar" analoqu orada işləmir, çünki Amerikanın Vyetnamı var idi, amma azad mətbuat, siyasi rəqabəti də var idi və Vyetnam Amerika üçün formalaşdırılmış problem idi. Əgər rus televiziyasına baxırsınızsa – ki, məsləhət görmürəm - orada müharibə yoxdur, tabutlar yoxdur. Nə adlar, nə də rəqəmlər göstərilir. Belə bir problem yoxdur. Xeyr, təəssüf ki, vyetnamlı analoqu olmayacaq. Mən çox pessimistəm.

“Bu gün Rusiya laqeyd “Stokholm sindromu” ölkəsidir”

- Axı, tabutlar konkret ailələrə gələcək...

- Tabutlar gələcək. Əfqanıstan müharibəsi zamanı da gəldi - 13 min tabut. Əfqanıstandakı müharibəyə qarşı çoxlu etiraz aksiyaları görmüsünüzmü? Mən sovet əsgərlərimizin Əfqanıstanda bir milyon əfqanı öldürməsindən danışmıram. Kimsə bu barədə danışıb? Danışanlar bir neçə dissident idi. Səssiz qıcıqlanma, etiraza gedə biləcək enerji, əks əlaqə, azad media, siyasi rəqabət, məhkəmələr və s. mövcud olmadıqda, azad dünyanın bu dişli çarxı pozulur və qıcıq dərinə gedəcək. Bu, bəzi qeyri-qanuni formalara, partlayışlara, hərbi komissarlıqların yandırılmasına çevriləcək. “Stokholm sindromu”, repressiyalar güclənəcək. Əsas nəticə budur.

Bu gün Rusiya əməliyyata yaramayan, diqqətdən kənarda qalan “Stokholm sindromu” ölkəsidir. Milyonlarla insan özü ilə razılaşmağa məcburdur ki, hər şey yaxşıdır, bu qurbanlar sənin dözməli olduğun qədər dəyərlidir, cəbhəyə gedənlər vətənpərvər, getməyənlər isə satqındırlar. Rusiya düşmənlər halqasında - uşaqlıqdan eşitdiyim budur - geri döndü, təəssüf ki, son dərəcə israrlı və çox təsirli bir formada qayıtdı. Deməliyəm ki, Putinin təbliğatı sovet təbliğatından daha təsirli olur. Mənim nəslim 50-ci illərin sonlarında doğulduğu üçün, biz onsuz da turşumuş ideologiya dövründəydik. Artıq heç kim heç nəyə inanmırdı və ona görə də təbliğat nəticə vermədi. O zaman təbliğat Brejnev haqqında yalnız təbəssüm və zarafatlara səbəb olurdu. Təəssüf ki, bugünkü dövrü gecikmiş durğunluq dövrü ilə müqayisə etmək düzgün deyil. Almaniyadakı 40-cı illərlə müqayisə edilməlidir, çünki müharibə artıq gedir.

"Ukrayna bir dövlət olaraq yaşayacaq və Avropa olacaq"

- Amma buna baxmayaraq, indi internet var. Gözümüzün önündə sovet tarixinin təcrübəsi dayanır, o zaman insanlar yalan danışdıqlarını başa düşdülər, o cümlədən bunu başa düşən gənclər vardı. Niyə indi Rusiyada insanlar təbliğata bu qədər müti oldular, niyə rejimin girovuna çevrildilər?

- Mən artıq bu suala cavab verməyə başlamışam. Biz indi, çox təəssüf ki, kütləvi ideologiya baxımından 70-ci illərdə deyilik, 80-ci illərdə deyilik, o zaman da ideologiyanın çöküşü olanda hamı əlini qaldırıb növbəti Baş katibin ölməsini gözləyirdi. Təəssüf ki, biz hələ də bu absesin şişməsi mərhələsindəyik, o, hələ yetişməyib. Biz indi absesin sıçrayışının bu nöqtəsində bir yerdəyik. Aydındır ki, fevralın 24-də baş verənlər ilk növbədə Rusiya üçün tarixi faciədir. Çünki Ukrayna bir dövlət olaraq yaşayacaq və avropalı olacaq. Sonda isə ən pis şey uzunmüddətli perspektivdə Rusiyanın başına gələcək. Rusiya dağıtdıqlarını bərpa edəcək, təzminat ödəyəcək. Rusiya yalan danışaraq dünyanın bir kənarında çürüyəcək. Rusiya Putin illərində törətdiyi cinayətkar infantilizmin əvəzini demoqrafik göstəricilərlə, pulla, canla və qanla ödəyəcək. Bu, hələ ruslara çatmayıb, amma tədricən çatacaq.

Tarixi deməyəcəyəm, amma biz rus imperiyasının dağılma dövründəyik və indi canlı olaraq izləyirik. Rusiya imperiyasının dramatik, faciəli süqutu artıq baş verir. Sual yalnız təfərrüatdadır, tarix üçün vacib deyil, bizim üçün çox vacibdir. Əgər bu parçalanma və dağılma altı ay və ya bir il çəkirsə, bu, bir sayda ölüm deməkdir. Əgər bu, onilliklər boyu davam edərsə, deməli, bu, sadəcə olaraq, fərqli sayda ölümdür. İndi Z hərfi şəklində papaqlarla böyüdülən beyinsiz balaca uşaqların top yemi olmağa hələ vaxtları olacaq. Və daha neçə on minlərlə ukraynalı öləcək. Bundan əlavə, bu tənəzzül, təbii ki, davam edəcək. Sual, bir daha deyirəm, bu prosesin vaxtı və qanlılığıdır.

“Putinin məğlubiyyəti Rusiyanın sağ qalması üçün yeganə şansdır”

- Müharibə ona görə başladı ki, onu bir nəfər başlatdı. Niyə hakimiyyətdə, yuxarı eşelonlarda bir nəfər tapılmadı ki, durub “bu, cinayətdir” desin? Bir səs də eşidilmədi.

- İki cavabım var. Onlar bir-birinə bağlıdır. Əgər biz tarixi analoqlardan istifadə ediriksə, onda niyə hamı içəridən nəyisə dəyişəcək bir növ Qorbaçovu gözləyir? İndi Rusiyada Qorbaçov yoxdur. Yadda saxlamaq lazımdır ki, o dövrdə ideoloji güc var idi. Andropov və Suslov ideoloji qatillər idi. Və möcüzə nəticəsində Qorbaçov ideologiyanın içində meydana çıxdı. Burada isə quldurlarla qarşılaşırıq. Sadəcə “banda”dır. Məsələ burasındadır ki, o susan adamlar Təhlükəsizlik Şurasında başlarını tərpətdilər, onların hər biri həbs oluna bilər. Putinin də belə bir qovluğu var, hamısı qarmaqdadır. Onların hər biri Cinayət Məcəlləsinin ağır maddələri ilə ittiham oluna və müharibəyə başladıqları üçün həbs oluna bilər. Bu, “banda”dır və Qorbaçov orada ola bilməz. Hamısı budur - bir xərçəng şişi qalan canlı hüceyrələri yeyir. O, əlbəttə ki, öləcək, amma təəssüf ki, yalnız bədənlə birlikdə.

Rusiyanın dağılması, Rusiyanın siyasi mənada məhv edilməsi, bugünkü Rusiya, Putin Rusiyası, Putinin əhali üçün ağır və ən əsası vizual məğlubiyyəti Rusiya üçün, rus sivilizasiyasının sağ qalması üçün yeganə şansdır. Bu gün məsələ imperiyanın yaşayıb-yaşamayacağı deyil, bütün sivilizasiyanı özü ilə birlikdə məzara sürükləyib aparmayacağındadır. Sivilizasiyanın sağ qalması üçün yeganə şans Putinin sürətli və görünən məğlubiyyətidir. Söhbət bundan gedir. Amma heç kimə arxayın olmayın, heç bir Qorbaçova yox.

İkinci məqam isə odur ki, biz bir müddət zəhərli tütün qabı, şərf, Stauffenberg (Hitlerə qarşı sui-qəsdin iştirakçısı - red.), bir növ sui-qəsd gözləyirdik. Tarixi analoqları xatırlayaraq. Yaxşı, kimsə olmalıdır axı. Lakin polkovnik Stauffenberq döyüş zabiti idi. Rusiyada isə Putinin ətrafında - "banda" var. Bunu kim edəcək?

Latın Amerikası analoqları var - ordunun mütərəqqi qüvvə olduğu ortaya çıxanda. Latın Amerikasında bu, zabitlər mütərəqqi qüvvə kimi çıxış edəndə və belə desək, sonradan hakimiyyəti geri qaytaranda baş verdi. Ancaq Rusiyada bu, ən böyük məyusluqlardan biridir. Ordu tamamilə yararsız hala salındı. Surovikini görürük. Yeri gəlmişkən, müharibədə iştirak etməkdən imtina edən bir neçə hərbçi var - Rusiya qəhrəmanlarıdır. Və yəqin ki, belə insanların olduğunu demək lazımdır. Amma təəssüf ki, zabit fenomenindən, məmurların etirazından danışmağa ehtiyac yoxdur. Onlar axmaqcasına əmrlərə əməl edir və mülki hədəflərə zərbələr endirirlər. Və hələ ki, zabitlərin kütləvi etirazını eşitmirik. Bu, bizi gələcəyə çox bədbin edir.

“Mənəvi təqsir - şəxsi anlayışdır”

- İndi bir çox ukraynalılar hesab edirlər ki, bu müharibədə təkcə Putin deyil, bütpvlükdə məmurlar, hərbi cinayətlər törədən ordu və bütün Rusiya xalqı günahkardır. Nə fikirləşirsiniz bu haqda?

- Tarixi məsuliyyət var, tarixin bir xalqa, sivilizasiyaya qoyduğu haqlar var. Ədalətli bir şey yoxdur - 1945-ci ildə Drezdenə, Berlinə bombalar yağmağa başlayır. Hər kəsin - körpələrin, yaşlıların üstünə. Hitlerin tərəfindəsən, ya Hitlerə qarşısan - bombanın vecinə deyil. Və bu, dəhşətli bir tarixi xəracdır. Tarixdə ədalət yoxdur və bütün ruslar ödəyəcək - millət olaraq, sivilizasiya olaraq. Artıq ödəyirik. Yüz minlərlə həyat, on minlərlə yetim, milyonlarla sürgün. Biz artıq çöküşlə gələcəyimizlə ödəyirik və ödəyəcəyik. Bu, tarixi ödənişdir, tarixi məsuliyyətdir.

Amma mənəvi təqsir şəxsi anlayışdır. Hamı üçün vahid mənəvi günah yoxdur. Ramzan Kadırova iki dəfə sui-qəsd cəhdi olduğu üçün həbsdə olan və Rusiyaya qayıdan və mübarizəni davam etdirəcək dostum Vladimir Kara-Murza, Navalnı, Yaşin və heç vaxt Putinə səs verməyən, etiraz mitinqlərinə gedən milyonlarla insanın arasına vergül qoymaq əxlaqsızlıqdır. Ümumi mənəvi günah yoxdur. Şəxsi günah var və bu, müxtəlif insanlar üçün çox fərqlidir, amma bəziləri üçün deyil. Və kimsə deyə bilər: “mən bacardığım hər şeyi etdim”. Necə ki, Vladimir Kara-Murza bu gün həbsdə olan dostumdur. Ortaq günah yoxdur. Məsuliyyət var və hər şeyi ödəyirik. Kara-Murza həbslə ödəyir, könüllülərdən kimsə ölümlə, kimsə yetimliklə, kimsə sürgünlə - hamı ödəyir...

(DW)