İsrail susqun, Ukrayna məmnun, ABŞ isə... – İrana endirilən zərbələrin ucu haralara aparır?

“İsrail ordusu yaxın və uzaq sərhədlərdə döyüşməyə hazır olacaq”

İranın strateji obyektlərinə pilotsuz təyyarələrin hücumundan 3 gün keçsə də, dünya mətbuatı hələ də cinayətkarın axtarışındadır. Zərbənin məqsədləri bəlli olduğu üçün beynəlxalq ictimaiyyətin nəzərləri İsrailə yönəlib. İsrailin özü isə baş verənləri şərh etmir.

Təl-Əviv niyə susur, onun bu işdə iştirak etməsi üçün hansı əsaslar var və bunun nəticəsi nə ola bilər?

Yanvarın 29-na keçən gecə mərkəzi İsfahan əyalətində sursat zavodu, Şərqi Azərbaycan əyalətində böyük mühərrik yağı zavodu və İranın qərbindəki Dizful şəhərində hava bazası vurulub. Tehran əmin edir ki, üç hücumdan ikisi dəf edilib, üçüncü PUA isə binanın damına cüzi ziyan vurub. Bununla belə, neft zavodunun yanmasının görüntüləri və aviabazada baş verən partlayışların şahidlərinin ifadələri var.

Bu arada, İsrail mediası iddia edir ki, İran hakimiyyətinin bəyanatlarının əksinə olaraq, bütün zərbələr məqsədə çatıb. Lakin bu da İsrailin iştirakının dolayı etirafı sayıla bilməz, çünki jurnalistlər öz məqalələrində Qərb kəşfiyyat xidmətlərindəki mənbələrə istinad edirlər.

"Belə hallarda susmaq İsrailin uzun illərdir adi bir praktikasıdır. Məsuliyyəti öz üzərinə götürmək istisnadır, hətta söhbət Suriyadakı hücumlara, İranın özündəki hücumlara gəldikdə belə. Bu susqunluqdan İsrailin baş verənlərdə əli olması qənaətinə birmənalı olaraq gəlmək olmaz”, - deyə israilli hərbi ekspert David Gendelman bildirir.

Bununla belə, dolayı sübutlara əsaslanan bəzi nəticələr hələ də özünü göstərir.

Bir sıra təsadüflər

“The New York Times” adı açıqlanmayan mənbəyə istinadən yazır ki, İsrail və ABŞ İrana gecə zərbəsini müzakirə ediblər və bu müzakirədən, guya bunun arxasında İsrail kəşfiyyat xidməti “Mossad”ın dayana biləcəyi çıxır.

Amerika mətbuatı da bir sıra təsadüflərə işarə edir. Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin direktoru Uilyam Börns keçən həftə İsrailə səfər edib, bazar günü gecə İranın hərbi obyektlərinə hücum baş verib, ABŞ dövlət katibi Entoni Blinken isə bazar ertəsi günortadan sonra Yaxın Şərqə səfəri çərçivəsində İsrailə rəsmi səfər edib.

Vaşinqton rəsmiləri ABŞ-ın İrana endirdiyi zərbələrlə heç bir əlaqəsinin olmadığını söyləməyə tələsdilər. Və fərz etsək ki, İsrail onları həqiqətən həyata keçirib, o zaman bunu öz təhlükəsizlik mülahizələrinə əsaslanaraq edib.

İsrailin keçmiş Baş naziri Naftali Bennet dəfələrlə xəbərdarlıq etmişdi ki, İranın İsraili təhdid etməsi və nüvə silahı əldə etməyə çalışması onlara çox baha başa gələcək. Ötən ilin avqustunda Bennet açıq şəkildə bəyan etmişdi ki, İsrail İran problemini tərəfdaşları ilə birlikdə diplomatiya yolu ilə həll etməyə üstünlük verəcək, lakin lazım gələrsə, təkbaşına hərəkət etməyə hazırdır.

Bennett artıq Baş nazir deyil, lakin onun təyin etdiyi ton istənilən hökumət dövründə İsrailin taktikasına uyğun gəlir. Xüsusilə də, təxminən iyirmi ildir hökumətə rəhbərlik edən və ötən ilin noyabrında yenidən hakimiyyətə gələn Benyamin Netanyahunun dövründə İsrail 2009-21-ci illər ərzində İran daxilində bir sıra cəsarətli əməliyyatlar həyata keçirdi (bunu da rəsmi olaraq etiraf etmədi).

"İsrailin ümumi siyasəti daha çox etmək, az danışmaqdır. Hər kəs bu cür hərəkətlərdə kimin daha çox maraqlı olduğunu başa düşür, lakin İsrailin susqunluğunun səbəbi məhz budur. Bir var hərəkət etmək, bir də var ediləni rəsmi öz üzərinə götürmək, Birləşmiş Ştatların reaksiyası və sair", - David Gendelman deyir.

"Osminoq doktrinası" və genişmiqyaslı təlimlər

Yanvarın 29-na keçən gecə İranın hərbi obyektlərinə hücuma Amerikanın reaksiyası olduqca qeyri-adidir. Pərdəarxası razılaşmanın bir hissəsi olaraq, irimiqyaslı hücumlar halında, xüsusən də söhbət İrandan və onun hərbi potensialından gedirsə, İsrail tez-tez Vaşinqtonu planları barədə əvvəlcədən xəbərdar edir və ya ən azı tamamlandıqdan sonra hərəkəti təsdiqləyir.

Sonra ABŞ ya Ağ Ev səviyyəsində təmkinli neytral bəyanat verir, ya da şərh verməkdən çəkinir. Bu vəziyyətdə dünya mətbuatında adı açıqlanmayan mənbələrə istinadlar və mənbələrin özlərinin qeyri-müəyyən bəyanatları Vaşinqtonda məlumatlılığın zəif olduğunu göstərir.

Keçən ilin iyununda İsrail hökuməti İran məsələsində “Osminoq doktrinası” adlı planı həyata keçirmək üçün hərəkətə keçdiyini və bu plan çərçivəsində fəaliyyətin tam avtonom hüququnu özündə saxladığını açıqlamışdı.

"Biz artıq rolunu İranın etibarlı adamlarının oynadığı “osminoq ayaqları” ilə oynamırıq. Oyunun yeni qaydalarına əsasən, biz birbaşa başı hədəf alacağıq", - deyə o zamankı Baş nazir Naftali Bennet söyləyib.

İsrailin yeni hakimiyyət orqanlarının doktrinanı yerində saxlamaq niyyətində olub-olmaması hələ aydın deyil, lakin Netanyahu hökumətinin İranla bağlı hər hansı başqa mövqeyi üçün heç bir ilkin şərt yoxdur. Üstəlik, Tehranla Moskva arasında gizli hərbi tərəfdaşlıq qurulduqdan sonra “Bibi” Vladimir Putinlə keçmiş isti münasibətlərindən uzaqlaşmalı olacaq və o, çox güman ki, təkcə İrana deyil, həm də Suriyadakı İran obyektlərinə qarşı sərt davranacaq.

Ötən həftə İsrail və ABŞ 7900 əsgər, 140 təyyarə və 12 gəminin iştirakı ilə birgə və tarixlərində ən böyük hərbi təlim keçirib. İsrailin "Kanal 12" kanalı İsrail Müdafiə Nazirliyindəki mənbəyə istinadən xəbər verir ki, təlimlərdən biri İranın nüvə obyektlərinin bombalanmasının sınaqdan keçirilməsini əhatə edib və bu, maketlər Neqev səhrasında inşa edilib. Düzdür, telekanalın məlumatına görə, təlimdə İsrail təyyarələri deyil, Amerikanın B-52 bombardmançıları iştirak edib.

ABŞ komandanlığı təlimin hər hansı konkret hədəflərə simulyasiya edilmiş hücum olduğunu təsdiqləməyib, lakin ümumilikdə təlimin İran və Çinə aydın mesaj vermək məqsədi daşıdığını bildirib.

Hücumun təşkilinin digər versiyaları

İsraildən başqa Yaxın Şərq regionunda İrana qarşı hərəkətlərin motivləri və nəzəri imkanları olan yeganə ölkə Səudiyyə Ərəbistanıdır. Hərbi ekspertlər razılaşırlar ki, nəzəri cəhətdən o, belə bir aksiyanın arxasında ola bilər, amma praktikada deyil.

Səudiyyə Ərəbistanının əvvəllər belə hərəkətlər etdiyi görülməyib və debütant üçün 29 yanvar reydi, logistikanın mürəkkəbliyi və Səudiyyə kəşfiyyat xidmətlərinin imkanları nəzərə alınmaqla çox qüsursuz həyata keçirilib.

"Belə bir əməliyyat dərin kəşfiyyatın nüfuzunu tələb edir. Əgər onların pilotsuz təyyarələri həqiqətən də İran ərazisindən cəlb olunubsa, o zaman partlayıcılarla birlikdə oraya çatdırılmalı idi. Yerində onun nə etdiyini bilən bir qrup olmalı idi, ya yerli ortaqlardan və ya daxilə atılmış və ya hər ikisindən”, - David Gendelman izah edir.

Mətbuatda həmçinin belə fərziyyələr var ki, ola bilsin, amerikalı tərəfdaşlar İsraildən Ukraynaya Qərbin yardım kampaniyasına dəstək verməsini və Rusiyanın Ukrayna ərazilərini atəşə tutduğu “Şahed” pilotsuz təyyarələrinin istehsalı edildiyi obyektləri sıradan çıxarmağı xahiş ediblər. Lakin ekspertlər bu versiyanı dərhal rədd edirlər.

Qendelmanın sözlərinə görə, İsrail dövləti və onun Müdafiə Ordusu Ukraynanın maraqlarını qorumaq məqsədi daşımır və bu səbəblərə görə genişmiqyaslı addımlar atmaz. Sadəcə olaraq, indiki məqamda İranın simasında İsrail və Ukraynanın ortaq düşməni var.

"Biz işin müstəsna təsadüfünün məmnuniyyətlə şahidi oluruq. İsrail uzun illərdir, Ukraynada müharibə başlamazdan xeyli əvvəl İranla az-çox gizli müharibə aparır. Rusiyaya silah tədarük etməyə başlayana qədər heç kim düşünmürdü ki, İran hansısa şəkildə Ukrayna-Rusiya mövzusu ilə bağlı ola bilər. İsrail yalnız öz əməliyyat maraqlarını güdür və bunun Ukraynaya hansısa şəkildə kömək edə biləcəyi nəzərə alınmır. Amma vəziyyəti nəzərə alsaq, İsrailin İranın hərbi imkanlarına hər hansı zərbə endirməsi dolayısı ilə Ukraynaya kömək edir", - deyə ekspert vurğulayır.

Yaxın vaxtlarda Rusiya “Şahed”in daha bir partiyasının çatdırılmasını gözləyir ki, bu da indi çətin olacaq. Amma indi İsraili ən çox İrandan cavab almaq ehtimalı narahat edir, çünki Tehran da öz hərbi obyektlərinə son hücumun arxasında İsrailin olduğuna əmindir, hətta belə olmasa belə.

Yanvarın ortalarında İsrail Müdafiə Qüvvələrinin Baş Qərargahının yeni rəhbəri Herzi Ha-Levi deyib: "İsrail Müdafiə Qüvvələri yaxın və uzaq sərhədlərdə döyüşməyə hazır olacaq, biz ehtiyatlarımızı gücləndirəcəyik, mənəvi və peşəkarlığı qoruyacağıq".

İsraildə ümid edirlər ki, uzaq sərhədlər dedikdə İranın nüvə obyektləri nəzərdə tutulur.

(BBC)