Diktator repressiya maşınını yağlayır: “vətən xainləri” edam olunacaq

“Öz xalqını döy ki, yadlar da qorxsun” və ya “geri çəkilsəniz, sizi öldürəcəm”

Belarus rəsmiləri və hərbi qulluqçuları üçün dövlətə xəyanətə görə ölüm cəzası tətbiq oluna bilər. Hakimiyyətə Cinayət Məcəlləsinə bu cür dəyişikliklər nəyə lazım idi? DW ekspert rəylərini toplayıb.

Edam şəklində ölüm cəzasının hələ də tətbiq olunduğu Belarus hakimiyyəti dövlətə xəyanətə görə ölüm cəzası tətbiq etmək istəyir. Dekabrın 7-də Belarus Respublikası Parlamentinin Nümayəndələr Palatası “Cinayət məsuliyyəti haqqında məcəllələrə dəyişiklik edilməsi haqqında” qanun layihəsini birinci oxunuşda qəbul edib. Onlar "dağıdıcı elementlərə qarşı çəkindirici təsir göstərmək, habelə dövlətə xəyanətə qarşı qətiyyətli mübarizə nümayiş etdirmək üçün" Cinayət Məcəlləsinin 356-cı maddəsinin ("Dövlətə xəyanət, məsul vəzifədə olan vəzifəli şəxs və ya hərbi qulluqçu statusuna malik şəxs tərəfindən törədildikdə") 2-ci hissəsinə düzəlişlər ediblər.

Təklif olunan düzəlişlər qüvvəyə minərsə, dövlətə xəyanət etmiş məmura və ya hərbçiyə ölüm cəzası tətbiq oluna bilər. Minskdəki səlahiyyətlilər niyə təcili olaraq Cinayət Məcəlləsini dəyişdirməli oldular?

"Səfərbərlik halında repressiv maşını yağlayırlar"

"Belarus hakimiyyəti müəyyən mənada səfərbərlik və müharibəyə girmək vəziyyətində öz repressiv maşınının mexanizmini yağlayır. Mən deyə bilmərəm ki, müharibəyə girmək qərarı verilib, biz bunu bilmirik. Hər hansı bir əlamətin göründüyünü də bilmirik, lakin sistem buna hazırlaşır", - belaruslu politoloq Artyom Şraybman deyir.

Onun fikrincə, potensial fərariləri - əmrlərə tabe olmaqdan boyun qaçıranları qorxutmaq üçün vətənə xəyanətə görə ölüm cəzasına icazə verən qanun lazımdır. Ekspert Belarus qanunvericiliyindəki digər yenilikləri də xatırladır: “Bu, ilk növbədə, səfərbərlik kontekstində qorxu yaratmaq üçün edilir, ona görə də indi Cinayət Məcəlləsinə ordunu nüfuzdan salmağa görə məsuliyyət nəzərdə tutan yeni düzəlişlər qəbul edilir. Eyni ilə müharibənin əvvəlində Rusiyada qəbul edilən qərar kimi".

Lukaşenko ətrafını və ordunu qorxu içində saxlamaq istəyir?

Belaruslu politoloq Aleksandr Klaskovski deyir ki, baş verənlər hakimiyyətin növbəti dəfə əhalini qorxutmaq istəyini təzahürüdür. Onun fikrincə, Aleksandr Lukaşenko cəmiyyətdə qorxu səviyyəsini daim yüksəltmək və təkcə rejimin əleyhdarlarını deyil, həm də öz güc vertikalını, məmurları və hərbçiləri qorxutmaq üçün çalışır.

Həmsöhbətimiz əmindir ki, 2020-ci ilin etirazlarının təcrübəsini nəzərə alaraq, Belarus hökmdarı onların ideoloji dözümlülüyünə o qədər də ümid etmir, buna görə də kritik vəziyyətdə kiminsə qarşı tərəfə keçməməsi üçün onları qabaqlayıcı şəkildə saxlamağa üstünlük verir. Klaskovskinin fikrincə, hazırda qanunvericiliyə düzəlişlərin qəbul edilməsi həm sistemdə daxili böhrandan, həm də Belarusun müharibəyə mümkün girməsindən xəbər verə bilər.

“Lukaşenko hər cür yolla vəziyyətdən çıxmağa çalışır (Ukraynada müharibəyə girməmək üçün - red.). Lakin bunun üçün kifayət qədər resursunun olub-olmadığı məlum deyil, Putinin ona nə qədər təzyiq etdiyini bilmirik. Lakin Belarus ordusunun əhval-ruhiyyəsi o qədər də yüksək deyil - nə əsgərlər, nə də zabitlərin çoxu ukraynalılara qarşı döyüşmək istəyir. Onlar üçün bu qanun layihəsində həm də edam formasında “profilaktik qamçı” nəzərdə tutulur”, - deyə politoloq bildirib.

“Belarusda qanun hakimiyyəti saxlamaq üçün istifadə olunur”

Ekspertin sözlərinə görə, Belarusda qanun Lukaşenko tərəfindən hakimiyyəti əldə saxlamaq üçün istifadə olunur: “Bundan əlavə, belaruslular Ukrayna ərazisində döyüşməsə belə, müharibə gedir və Belarus Respublikasının hakimiyyət orqanları Rusiyaya kömək edir. Belə bir vəziyyətdə Cinayət Məcəlləsinə vətənə xəyanətə görə ölüm cəzası ilə bağlı dəyişikliklərin qəbul edilməsinin ən çox ehtimal edilən izahı səfərbərliyə hazırlıq, əhalinin və onun vəzifəli şəxslərinin qorxudulmasıdır. Lukaşenka həmişə “öz xalqını döy ki, yadlar da qorxsun” prinsipi ilə hərəkət edir. Qorxur. O deyir: "Baxın, uşaqlar, biz çətin vəziyyətdəyik, geri çəkilməyə heç bir yerimiz yoxdur, bir şey olsa, sizi öldürəcəm", dedi. Hələ 2020-ci ildə ATƏT Belarusda hüquqi defolt elan etmişdi”, - deyə Klaskovski vurğulayır.

Onun fikrincə, bu cür qanunların qəbulunda qanundan daha çox siyasət var: “Əgər cinayət işlərinə heç kimin seçmədiyi parlamentarilərin qəbul etdiyi qərarlara uyğun baxacaqlarsa, onda heç kim bunun hüquqi məhkəmə olduğuna, bunun siyasi qətliam olmadığına inanmayacaq”.

Öz növbəsində, "Belarusda İnsan Hüquqları Müdafiəçiləri Ölüm Cəzasına Qarşı" kampaniyasının koordinatoru Andrey Poluda 2022-ci ilin mayında edilən qanunvericilik dəyişikliklərinə diqqət yetirməyi təklif edir ki, bu da kiçik cinayətlər də daxil olmaqla, ölüm cəzasının əhatə dairəsini genişləndirir. Daha sonra xüsusilə terror aktına cəhdə görə ölüm cəzasının tətbiqi təsdiq edilib.

Səlahiyyətlilər riskləri minimuma endirməyə çalışırmı?

“Biz bunu fevralın 24-dən sonra cəmiyyətdə baş verənlərə, o cümlədən “dəmiryol partizanları” adlandırılan şəxslərin əməllərinə dövlətin reaksiyası kimi qiymətləndirdik. Söhbət indiki qanunvericilik dəyişikliklərindən gedirsə, onların tamam başqa mövzusu var. Əvvəllər bu, geniş mənada Belarus vətəndaşları idi, indi mövzu daha məhduddur - bunlar ya məmurlar, ya da hərbi qulluqçu statusu olan insanlardır”, - deyə Poluda qeyd edir.

O, həmçinin hesab edir ki, indiki vəziyyətdə Minskdəki hakimiyyət fəal olmağa, özləri üçün hər hansı böhran vəziyyətindən qaçmağa və riskləri minimuma endirməyə çalışır. Poluda diqqəti hüquq müdafiəçilərinin uzun illərdir, sözün əsl mənasında, qışqıraraq, ölüm hökmü məsələsinin Belarusda hamıya təsir etdiyini diqqətə çatdırıb.

"Çoxları deyirdi ki, bu, yalnız ikiqat və ya ağır cinayət törədənlərə aiddir. Eyni şəkildə, biz həmişə həbsxana şəraitinə diqqət yetirməyə çağırırdıq - cəmiyyətdə bizə deyirdilər ki, bu, yalnız cinayət törədənlərə aiddir. Belarusda kütləvi repressiyalar başlayanda və çoxlu sayda belaruslu inzibati həbslər və istintaq təcridxanalarından keçəndə, insanlar bunun bütün cəmiyyətə aid olduğunu başa düşməyə başladılar", -deyə həmsöhbətimiz xəbərdarlıq edir.

Qeyd: Belarus hazırda Avropada yeganə ölkədir ki, onun qanunvericiliyi cəza növü kimi ölüm cəzasını nəzərdə tutur.

(DW)