Avropanın cənubunda “qaynar qazan” – Hər kəsin barmağı tətikdə

Tərəflər bir-birini ittiham edir: “Əgər zəmanət verən qüvvələr müdaxilə etməsə, özümü öz problemimizi həll edəcəyik”

Yerli serblərin həmvətənlərinin həbsinə etiraz olaraq Kosovanın şimalında magistral yolları bağlamasından düz 20 gün sonra onların qurduqları barrikadalar sökülməyə başladı. Ən mühüm magistral yollardakı barrikadaların sökülməsi Belqradda hakimiyyətlə razılaşmaların nəticəsidir.

Belqrad və Priştina arasında illərdir münasibətlər gərgindir, Avropa İttifaqının vasitəçiliyi ilə aparılan dialoq nəticə vermir, əksəriyyəti albanların təşkil etdiyi Kosovada vəziyyət tez-tez münaqişə səviyyəsində olur.

Kosovanın şimalında əhalinin əksəriyyətini təşkil edən serblər son illərdə dəfələrlə yolları bağlayıblar. Onlar tam beynəlxalq səviyyədə tanınmağa çalışan Priştina hakimiyyətinin addımlarından narazı idilər, Belqrad buna qarşıdır.

Sonuncu yol blokadasına üç serbin, xüsusən də keçmiş Kosova polisi Deyan Pantiçin həbsi səbəb olub. Onların hamısı polisə hücumda və “terror aktları” iddiasında ittiham olunublar.

Kosova ədliyyə orqanlarının Pantiçin ev dustaqlığına buraxılması barədə qərarından sonra Serbiya Prezidenti Aleksandr Vuçiç Kosovadan olan serblərin nümayəndələri ilə bir neçə saat danışıb və sonra yolların açılmasına başlamaq üçün razılıq əldə olunduğunu bildirib.

"Barrikadaların sökülməsi cümə axşamı günortadan başlayacaq, bunu iki saata etmək olmaz. İstər 24, istərsə də 48 saat olsun, barrikadalar söküləcək. Lakin inamsızlıq qalır", - deyə Serbiyanın Radio və Televiziyası Vuçiçin sözlərini çatdırmışdı.

Kosovanın Baş naziri Albin Kurti isə Pantiçin cəzasının dəyişdirilməsi qərarından məmnun deyil. “Terrorçuluqda ittiham olunan şəxs ev dustaqlığına necə buraxıla bilər?!”, - deyə o, təəccübləndiyini bildirib.

Cümə axşamı Kosova Məhkəmə Şurası (JSC) Kurtinin bəyanatına cavab verərək hakimlərin öz vəzifələrini yerinə yetirərkən müstəqil olduqlarını və onların işinə müdaxilənin yolverilməz olduğunu vurğulayıb: “Biz Baş nazir Kurtiyə açıq şəkildə bildiririk ki, Konstitusiyaya və qanuna əsasən, bu qərarı qəbul edən səlahiyyətli şəxs Kosova Respublikasının hakimi adlanır və bu qərara istisnasız olaraq hər kəs, o cümlədən hökumətdəki hər kəs tərəfindən şərh edilmədən hörmət edilməlidir”.

Hər zamankından daha güclü zəmanət

Etnik serb olan Dejan Pantiç dekabrın 10-da polisə hücum ittihamı ilə həbs edilən keçmiş Kosova polislərindən biridir. Hökumətin Kosova və Metohiya üzrə ofisinin rəhbəri Petar Petkoviç (Serbiyada Kosova  “Kosova və Metohiya Muxtar Vilayəti” adlanır - BBC) bildirib ki, Serbiya ABŞ və Avropa İttifaqından (Aİ) həmişəkindən daha möhkəm zəmanət alıb ki, barrikadalarda olmuş heç kəs tutulmayacaq.

Aİ və ABŞ birgə bəyanatda Kosovanın şimalındakı gərgin vəziyyətdən narahat olduqlarını vurğulayıb və hər kəsi maksimum təmkinli olmağa çağırıb.

Pantiçdən əvvəl orada Milyan Adziç, sonra isə Sladan Traykoviç həbs edilib. Onlar noyabrın əvvəlində xidməti tərk etmiş 600 keçmiş Kosova serb polisi arasındadır.

Pantiçin ev dustaqlığına köçürülməsindən əvvəl həm Belqraddan, həm də Priştinadan bir neçə günlük sərt müzakirələr, ziddiyyətli xəbərlər və hədələyici hərəkətlər olub. Priştina hakimiyyəti bəyan edib ki, NATO-nun rəhbərlik etdiyi beynəlxalq qüvvələr (KFOR) bunu etmək istəməsə, onların təhlükəsizlik qüvvələri barrikadaları özləri təmizləyəcəklər.

Buna cavab olaraq Belqrad Serbiya ordusunu ən yüksək döyüş hazırlığı səviyyəsinə keçirib, polis isə Ordu Baş Qərargahının komandanlığına verilib. Prezident ofisindən “Tanjuq” xəbər agentliyinə verilən məlumata görə, barrikadaların sökülməsi ilə bağlı razılıq əldə edildiyi elan edildikdən bir gün sonra, eyni zamanda Ali Baş Komandan olan Vuçiç Serbiya Silahlı Qüvvələrini yüksək hazırlıq vəziyyətinə qaldırıb.

"Dovşanlar canavara çevriləcək"

Polisdən başqa, Kosovada dövlət idarəsində çalışan bütün serblər noyabrın əvvəlində xidməti tərk ediblər. Onlar Priştina hakimiyyətinin qərarlarından - ilk növbədə, Serbiya Bələdiyyələr İttifaqına qoyulan qadağadan narazı idilər, baxmayaraq ki, bu, əvvəllər imzalanmış Brüssel sazişində nəzərdə tutulmuşdu.

BMT-nin əsas sənədinin - 1244 saylı Qətnamənin müddəalarına istinad edərək, Serbiya hökuməti oradakı serb əhalisini qorumaq üçün Kosovanın şimalına minə qədər serb əsgərinin qaytarılmasına icazə verilməsi üçün KFOR-a rəsmi sorğu göndərib. KFOR hələlik bu sorğuya cavab verməyib.

Kosova serb nümayəndələri ilə bir neçə saatlıq danışıqlardan sonra Vuçiç Priştina hökumətinə etimad göstərilməsə də, barrikadaları aradan qaldırmağa başlayacaqlarını bildirib: "Biz Kurtiyə etibar etmirik və həbslər davam edərsə, Kosovanın şimalını həmişəlik bağlayacağıq və Priştina üçün barrikadalar heç vaxt qaldırılmayacaq".

Vuçiç bildirib ki, Belqrad magistral yolları bağlayan serblərin həbsinə icazə verməyəcək: "Gedib bir-ikimizi dovşan kimi tutsalar, daha dovşan olmayacaq, çünki dovşan canavara çevriləcək. Bu, hər hansı bir nağılın sonudur, daha nə razılaşma var, nə bu barədə danışıq, nə də zəmanət”.

Serbiya Prezidenti, həmçinin ondan Kosovanın müstəqilliyini heç vaxt tanımayacağının təsdiqlənməsinin istənildiyini deyib və əlavə edib ki, bu, onun üçün ən asan şərtdir, çünki o, bunu etməyəcəyinə ölkə konstitusiyasına və Miroslav İncilinə and içib.

Magistral yolun bağlanması

Əhalinin əksəriyyətini təşkil etdikləri Kosovanın şimalındakı serblər 20 gündür ki, bir neçə magistral yolu bağlayırlar və dekabrın 26-dan 27-nə keçən gecə iki yeni barrikada qurulub - biri Kosovska Mitrovitsanı ikiyə ayıran körpüdə,  şimal (serb) və cənub (alban) hissələri, eləcə də Mitrovitsa şimal hissəsindən əsas yol Mitrovitsa-Raska aparan yeni körpüdə.

Deyan Pantiçin həbsi xəbərindən sonra yeni serb etirazları başlayıb. Cümə axşamı Rudare kəndində barrikadaların qurulduğu yerlərdən birində serblərin kütləvi etiraz aksiyası keçirilib. Ötən həftənin sonlarında Priştina polisinin serblərin çoxluq təşkil etdiyi bölgələrə göndərilməsi gərginliyi daha da artırıb. Vuçiç o zaman deyib ki, Kosova polisinin şimala göndərilməsi əvvəlki sülh razılaşmalarını pozur.

Kosovanın Baş naziri Albin Kurti, öz növbəsində, KFOR nümayəndələrinin barrikadaların aradan qaldırılması üçün daha çox vaxt tələb etdiyini, lakin son müddətin "bir neçə gün" olduğunu və NATO missiyası bunu etməsə, Kosova səlahiyyətlilərinin onları özləri aradan qaldıracağını söyləyib.

Buna cavab olaraq Belqrad Kosova yaxınlığında silahlı mövcudluğunu artırıb. Kosovada sülhməramlı missiya çərçivəsində 3700-ə yaxın əsgəri olan NATO bütün tərəfləri təxribatlardan çəkinməyə çağırıb. Kosovaya qanunun aliliyi missiyası göndərən Avropa İttifaqı xəbərdarlıq edib ki, Aİ polisinə hücumlara və ya digər cinayət əməllərinə dözməyəcək.

Serbiyanın Baş naziri Ana Brnabiç keçən həftə “biz həqiqətən də silahlı qarşıdurma astanasındayıq” deyərək Priştinanı birtərəfli addımlarda ittiham edib.

Müstəqilliyi hamı tanımayıb

Kosovadakı hazırkı gərginlik təkcə son bir neçə ayın deyil, Belqrad və Priştina arasında uzun illər davam edən fikir ayrılığının nəticəsidir.

Etnik albanların çoxluq təşkil etdiyi Kosova 1999-cu ildə münaqişə və NATO-nun Serbiyanı bombalamasından sonra Serbiyadan ayrılıb və 2008-ci ildə birtərəfli qaydada müstəqilliyini elan edib. Serbiya Kosovanın müstəqilliyini tanımaqdan imtina edir. Serbiya Konstitusiyasına görə, Kosova Serbiya Respublikasının bir hissəsidir və “Kosova və Metohiya Muxtar Vilayəti” kimi onun bir hissəsidir.

100-ə yaxın ölkə Kosovonın müstəqilliyini 14 il sonra tanıyıb. Lakin onların dəqiq sayı məlum deyil.

Priştina 117 dövlətdən ibarət rəqəmə istinad edir, Belqrad isə onların daha az olduğunu deyir.

Kosovanu tanımayan Aİ ölkələri arasında İspaniya, Slovakiya, Kipr, Yunanıstan və Rumıniya, digər dünya güclərindən danışsaq, bunlar Rusiya, Çin, Braziliya və Hindistandır.

2008-ci ildən sonra Kosova BVF, Dünya Bankı və FIFA kimi bir sıra beynəlxalq təşkilatların üzvü oldu, lakin Birləşmiş Millətlər Təşkilatına hələ də üzv olmayıb.

(BBC)