November, Kasım, Noyabr

Çevriliş, hüzn və Zəfər ayı

Noyabr (lat. November - doqquzuncu) – Qriqorian təqvimi ilə on birinci aydır. Sezarın təqvim islahatından əvvəl il mart ayından başladığına görə qədim Romada ilin doqquzuncu ayı idi. Adını latın dilindəki “novem”, yəni “doqquz”dan alıb.

30 gündən ibarət 4 aydan biridir. Şimal Yarımkürəsində payızın, Cənubda isə baharın son ayıdır.

Pravoslavlar noyabrı “listopad”, yəni “yarpaqdüşən” adlandırırdılar.

Osmanlıda 11-ci aya əvvəllər süryani dilindən götürülmüş “Teşrin-i sani” (Son Teşrin) deyilirdi. Sonra bu aya ərəb mənşəli, ayıran-bölən mənasını verən “kasım” adı verildi. Qədimdə kasım ayından başlayaraq il 180 günlük dövrlərlə Ruz-i Kasım və Ruz-i Hızır olmaqla iki yerə bölünürmüş.

Noyabr ayı 1917-ci ildə Oktyabr inqilabının (oxu: çevrilişinin) baş verdiyi ay olduğu üçün bizim yaşıdlar üçün neqativ, qara, kabus kimi assosiasiyalar yaradır. Gözümüzü açandan Leninin “fert” duruşu, “süngülü adam”, “Smolnının alınması” kimi onlarla qarabasmalar gördüyümüzdən ilin bu payız ayına münasibət də isti deyildi. Halbuki bu ay da ayrılıqların, sevinc və vüslatların ayıdır, nə qədər damardakı qanı sızlatsa da yenə də içində məhəbbət sızıltısı olan ömürdən bir parçadır.

Bu aydakı həsrəti, xatirələri ölməz Nazım Hikmet özünün “5 Kasım 1945” adlı şeirində belə təsvir edir:

Çiçekli badem ağaçlarını unut.

Değmez,

bu bahiste

geri gelmesi mümkün olmayan hatırlanmamalı.

Islak saclarını güneşte kurut:

olgun meyvelerin baygınlığıyla pırıldasın

nemli, ağır kızıltılar…

Sevgilim,

mevsim

sonbahar…

John Clare “November” şeirində çox bədbindir:

Nə qədər sönük və qaranlıqdır noyabr günleri.

Boş duman yüksəlir çıxılmaz akşamdan.

Ve indi, sabah səssizdir, gizlənir duman duman içində.

İskender Türsen də “Yine Aylardan Kasım” şeirində sevgisinə, canına döndərib üzünü:

…Yine aylardan kasım

Sanki sende kaldı bir yarım

Her nefesim her anım

Sanadır canım.

Bir teselli ver

Kırılan gururuma

Bir tebessüm et

Unutursun zamanla

Yine dalmışım aynada

Yüzüm ağlar

Yine dalmışım

Elimde fotoğraflar.

Hasan Hüseyin Korkmazgil “Sonbahar Oluyorum” şeirində çarəsizdir, payızın bütün çabalara rəğmən qışa təslimiyyəti kimi:

Gitme, sonbahar oluyorum, sonrası hiç

Ağaçlar bükmesinler n’olursun boyunlarını

Neden akşam oluyorum tren kalkınca

Kırlangıçlar birdenbire çekip gidince

Mendiller sallanınca neden tıkanıyorum

Öyle çok acımasız ki öyle birdenbire ki

Az önceki çiçekler nasıl da diken diken

Gitme, sonbahar oluyorum, sonrası hiç.

Noyabr böyük Atatürkün Dünyaya gözlərini əbədi yumduğu aydır. Bu səbəbdən də Türkiyə üçün ayrılığın, acı və hüznün ən dərindən yaraladığı bir aydır.

Aşık Veysel “Ağlayalım Atatürke” adlı şeirində ağı deyir Mustafa Kemal Paşaya:

Ağlayalım Atatürke

Bütün dünya kan ağladı

Süleyman olmuştu mülke

Geldi ecel, can ağladı.

Doğu batı cenup şimal

Aman tanrı bu nasıl hal

Atatürk’e erdi zeval

Memur mebusan ağladı.

Atatürk’ün eserleri

Söyleyecek bundan geri

Bütün dünyanın her yeri

Ah çekti, vatan ağladı.

Noyabr 2020-ci ildə həyatımızda sözlə tərif edilməyəcək bir Tarixi Hadisəyə səhnə oldu, Azərbaycan tarixinə qızıl hərflərlə yazıldı – Şuşa işğaldan azad edildi, Qarabağ savaşında, Vətən müharibəsində Zəfər qazanıldı. Noyabr ayı şəhidlərimizin qanı ilə sulandı, bu səbəbdən də bizim üçün Müqəddəs bir ay oldu.

Noyabr Zəfər ayıdır artıq.

Bir gün biz də ay adlarını milliləşdirsək, noyabr ayını “Zəfər” ayı adlandıra bilərik.

Müəllif: İbrahim Nəbioğlu (publisist, araşdırmaçı)

Mənbə: “Facebook”