Böhran deyil, rekord: neft nəhəngləri pul içində “üzür”

İki-üç əvvəlki proqnozlar alt-üst oldu – dünya yenidən “qara qızıl”ın əsarətində

Qərbin ilk beş neft şirkəti rekord illik gəlir əldə edib: COVID geridə qaldı və Ukraynadakı müharibə və Çin iqtisadiyyatının bərpası neft nəhənglərinin əlinə oynayır. Bu gün buna inanmaq çətindir: 2-3 il əvvəl bütün dünyada maliyyə analitikləri “neft dövrünün tənəzzülü”nü ciddi şəkildə müzakirə edirdilər və enerji daşıyıcısının özü hava səyahətinə qoyulan məhdudiyyətlər və digər anti-COVID tədbirləri haqqında informasiyalar fonunda günü-gündən ucuzlaşırdı. O vaxt “enerji təhlükəsizliyi”ndən, yanacaq çatışmazlığından söhbət getmirdi.

Ukraynada müharibə və bir barel neftin qiyməti

Lakin Rusiyanın Ukraynaya hücumu, bununla bağlı Rusiya neftinə qarşı sanksiyalar və dünyanın əksər ölkələrində pandemiyadan sonrakı iqtisadi canlanma dövlətlərin və özəl biznesin “qara qızıl”ın fasiləsiz tədarükünə marağının artmasına səbəb olub. Bir barelin qiyməti keçən ilin birinci yarısında əsasən 100 dolların üzərində qalıb, martda “Brent” markalı neftin bir barelinin qiyməti 139 dollara çatıb. İlin ikinci yarısında qiymət 70-95 dollar diapazonunda dəyişdi - bu, hələ də 40-50 dollar dəhlizindən xeyli yuxarıdır və bu, Qərb neft şirkətlərinin neft hasilatından gəlir əldə etdiyi minimum hədd hesab olunur.

Ona görə də fevral ayında Qərbin beş ən böyük neft şirkətinin – “ExxonMobil”, “Shell”, “Chevron”, BP və “Total”ın ilin sonunda rekord məbləğdə 196 milyard dollar mənfəət əldə etməsi xəbəri tamamilə gözlənilən idi. Təfərrüat daha da təsiredicidir. Beləliklə, “ExxonMobil”in 2022-ci il üçün qazancı təkcə bu Amerika şirkəti üçün rekord deyil, ümumilikdə tarixdə istənilən Avropa və ya Amerika neft şirkətinin nəticələrini üstələdi.

BP-nin 28 milyard dollarlıq mənfəəti firmanın 114 illik fəaliyyətinin ən yüksək göstəricisi olub, Britaniya-Hollandiya birgə şirkəti “Shell”in qazancı isə əvvəlki ilə nisbətən iki dəfə artıb.

Neftdən və xüsusi vergidən artıq mənfəət

Lakin neft nəhənglərinin rekord qazanc əldə etdiklərini açıqlamaları Qərbdə ziddiyyətli reaksiyalara səbəb oldu. Birincisi, heç kim Avropa İttifaqında qazma enerji mənbələrindən imtina etmək planlarını ləğv etməyib və ictimai konsensus neft və qaza investisiya deyil, “yaşıl enerjinin” inkişafıdır.

İkincisi, bütün bu qalib hesabatlar ev təsərrüfatlarının istilik və elektrik xərclərinin kəskin artması fonunda eşidilir. Narazılığa benzin və dizel yanacağının baha olması da əlavə olunur. Keçən il əksər Avropa ölkələrinin hakimiyyət orqanları əhalini dəstəkləmək üçün müxtəlif tədbirlər həyata keçirsələr də - qazın qiymətinin məhdudlaşdırılması və ya yanacağa görə verginin ləğvi kimi - demək olar ki, hər yerdə nəhənglərin dünya bazarlarındakı vəziyyət sayəsində aldığı neftdən artıq mənfəətə xüsusi verginin tətbiqi ilə bağlı müzakirələr gedirdi.

Böyük Britaniya və Aİ-də belə bir xüsusi vergi artıq tətbiq edilib - lakin siyasi və həmkarlar ittifaqı dairələrində çoxları bunu çox aşağı hesab edir. Belə ki, “Shell”, “Total” və BP bildirib ki, yeni ödəniş şirkətlərin hər birinə təxminən 2 milyard dollara başa gələcək, yəni mənfəətlərinin 5-8%-i olacaq. “ExxonMobil” ümumiyyətlə, Aİ rəhbərliyinin öz səlahiyyətlərini aşdığını iddia edərək, xüsusi verginin uyğunluğunu tanımaqdan imtina edir, çünki vergilərin tətbiqi milli hakimiyyət orqanlarının səlahiyyətindədir.

Çin və Rusiya neftin qiymətini yenidən qaldıra bilər

Eyni zamanda, neft qiymətlərində son aylarda müşahidə olunan müəyyən enişlər də qısamüddətli ola bilər. İlk əlamətlərə görə, ölkənin sərt anti-COVID siyasətinin nəticələrindən tədricən sağalmağa başlayan Çin iqtisadiyyatının bərpası onları yenidən yuxarıya doğru apara bilər. Heç kim qiymətlərin tezliklə 139 dollara yüksələcəyini gözləməsə də, getdikcə daha çox analitiklər bu il neft qiymətlərinin 100 dollara yüksələcəyini proqnozlaşdırırlar.

Amerika investisiya bankı “Goldman Sachs” hesab edir ki, bu, dekabr ayına qədər baş verəcək. Rusiyanın elan etdiyi 2023-cü ilin mart ayından ölkədə neft hasilatının təxminən 5% azaldılması da rol oynaya bilər. Moskvada vurğulandığı kimi, bu qərar Aİ-nin Rusiya neftinə tətbiq etdiyi embarqo və qiymət tavanının tətbiqi fonunda qəbul edilib.

Bir sözlə, görünən odur ki, neft nəhənglərinin gəlirləri 2023-cü ildə də yüksək səviyyədə qalacaq. Ona görə də bu həftə Qərb neft konsernlərinin səhmlərinin qiymətlərinin daha da artacağını proqnozlaşdıran Britaniya investisiya bankı “Barclays Capital”ın son proqnozu təəccüblü deyil.

(DW)