İşsizliyin "doğduğu" cinayətkarlar – Halal zəhmət ilə qazana bilsəydilər...

Eldar Zeynalov: “Metal oğurlayanları tuturlar, lakin o metalı qəbul edənləri müttəhimlər kürsüsündə görmürük”

İşsizlik cinayəti artıran amillərindən biridir. Qazancın olmaması daim stressə, psixoloji problemlərə səbəb olur. Ən azı problemləri müvəqqəti unutmaq üçün bəziləri narkotik istifadə etməyə və mənəvi deqradasiyaya səbəb olan şüşəyə bağlanmağa başlayır.

Digər hallardan belə asılılıqlar iş itkisinə səbəb olur. Və oradan cinayətə də çox az məsafə qalır. Tez-tez cinayətlər iş tapa bilməyən insanlar tərəfindən törədilir. Çətin həyat şəraitində olanların sosiallaşmasına ehtiyac var. Sürətli mənfəətin pərəstişkarlarını bu dayandırmayacaq, çünki onların sadəcə işləmək istəyi yoxdur.

Ancaq qanuni olaraq qazana bilsələr, qanunu pozmayacaq çox sayda insan var. Belə adamlara iş tapılsa bellə, başqa bir əhəmiyyətli məqam var: gəlir az olmamalıdır ki, normal yaşayış təmin edilsin.

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2022-ci ildə ölkədə qeydiyyata alınmış 36 494 cinayət faktından 10 665 və ya 29,2% narkotiklər və onların qanunsuz dövriyyəsi ilə bağlıdır ki, bu rəqəmlər də 2021-ci ildən 24,4% çoxdur. Hesabat dövründə narkotik vasitələrin və psixotrop maddələrin qanunsuz ticarəti ilə bağlı cinayət törətmiş 8587 nəfər müəyyənləşdi, onlardan əvvəl cinayət məsuliyyətinə cəlb olunanlar 34,4% -i təşkil edildi.

Cinayət törətmiş insanların 72,8%-i heç bir yerdə işləməyən və təhsil almayanlar, 2,7%-i qadınlardır. Cinayət törədən insanlar arasında 0,2%-i 14-17 yaş arası uşaqlar, 7%-i 18-24 yaş arası, 16,7%-i 25-29 yaş arası insanlar, 76.1% isə yaşı 30-dan yuxarı olanlardır.

AYNA mövzu ətrafında Azərbaycan İnsan Hüquqları Mərkəzinin rəhbəri Eldar Zeynalov ilə həmsöhbət olub. Beləliklə:

- İşsizlər ən çox hansı cinayətləri törədirlər?

- Əsasən, bunlar mülkiyyət cinayətləridir və xidmət və ya işlə əlaqəli deyil: oğurluq, soyğunçuluq, qəsb, saxtakarlıq. Məsələn, belə insanlar narkotik biznesi, sürətli zənginləşdirmə vəd edən cinayət sxemlərində də iştirak edirlər.

Pandemiyaya qədərki 2019-cu ildə narkotik ticarəti ilə əlaqədar 4056 cinayət qeydə alındığı ili ötən 2022-ci illə müqayisə etdikdə 2,5 qat artım (10665) digər cinayətlərin fonunda xüsusilə nəzərə çarpır. Yalnız, fırıldaqçılıq cinayətində statistika demək olar ki, dəyişməz qaldı. Müvafiq olaraq, pandemiyadan əvvəlki 841-dən 2021-ci ildə 2484-ə qədər narkotik asılılığının törətdiyi cinayətlərin sayı artdı (demək olar ki, 3 dəfə).

Narkotik cinayətinin ümumi cinayətdə payının artmasını bu sahədə cinayət qanunvericiliyinin humanistliyindən daha çox, pandemiya şəraiti və bununla bağlı məhdudiyyətlərlə izah edilə bilər. Quru sərhədlərinin bağlanması yalnız ölkəyə müəyyən mal gətirən inhisarçıları varlandırmır, həm də ənənəvi olaraq Rusiyaya qazanc dalınca gedən və az miqdarda mal gətirməklə qazanc əldə edən ailələrin iqtisadiyyatına da ciddi ziyan vurur. Bundan əlavə, "mal" almaq üçün pul axtarışı narkotik asılılığını daim stimullaşdırır.

- Bu cür cinayətlərin sayını azaltmaq üçün nə etmək lazımdır?

- Bütöv bir dövlət proqramı lazımdır. Hər şeydən əvvəl, narkotik biznesi ilə mübarizə aparan həmin dövlət orqanlarının korrupsiyasına qarşı mübarizə aparmalıyıq. Çünki narkotik vasitələr qapalı quru sərhədləri şəraitində belə, dövriyyədə görünürsə, bu, həmin orqanların işinin səmərəsizliyi ilə əlaqədardır. Mübarizənin diqqəti böyük tədarükçülər və narkotik vasitələrin yayılmasının təşkilatçıları olmalıdır.

Və bu, yalnız narkotiklərə qarşı mübarizəyə aid deyil. Lom metal almaq kimi işin bu qədər qazanclı bir mənzərəsini götürün. Hüquq-mühafizə orqanlarının mesajlarından yüzlərlə metr elektrik kabellərinin, relslərin, digər vasitələrin, bu yaxınlarda isə iki rayonu birləşdirən bir polad körpünün oğurlandığı görünür. Təcavüzkarlar tutulur, lakin demək olar ki, heç vaxt müttəhimlər kürsüsündə qırıntı metal qəbul edənləri görmürük. Ancaq qəbul nöqtələrində, qəsdən cinayət yolu ilə əldə edilən bu metalı qəbul etməzdilərsə, onda dəmir yolundan relsləri heç kim oğrulamazadı. Amma qəbuledicilər cəzalandırılmır, baxmayaraq ki, bunların çoxu və hamısı açıq şəkildə fəaliyyət göstərirlər. Görünür, narkomaniya vəziyyətində olduğu kimi, burada da kimsə qızıl yumurta yumurtlayan bir toyuğu kəsmək istəmir ...

Narkomanlara qayıtsaq, onların işlə təmininin nə qədər əhəmiyyətli olmasını bir rəqəmlə sübut edəcəyəm. Narkotik işində ələ keçirilənlərin yalnız 34,4%-i residivistlərdir və bu, o deməkdir ki, tutulanların üçdə ikisi yeni insanlardır. Bəlkə də, müalicə olunsaydılar və onlara ilk növbədə kənd yerlərində pul qazanmaq üçün bir fürsət verilsəydi, cinayətə getməzdilər. Adətən, kənd təsərrüfatının işini gücləndirmək ehtiyacı barədə çox danışılır və bu zaman isə kəndlilər asan qazanc üçün şəhərə qaçmağı üstün tuturlar.

- İşin olmaması istənilən hərəkətlərə təkan verə bilər...?

- Bəli və bu da müşahidə olunur - bəzi intiharlara bir insanın maddi problemlərinin öhdəsindən gəlməməsi aydın şəkildə səbəb olur. İşsizliklə mübarizə aparmaq üçün Nazirlər Kabinetinin bütün qurumlarının ardıcıl işi, inteqrasiya olunmuş bir yanaşması lazımdır.

Məsələn, ölkənin qida təhlükəsizliyi məsələsi ciddi şəkildə qaldırılır. Üzdəki səbəb - əhaliyə respublikada istehsal olunan ət, yağ, taxıl, balıq çatmır. Ancaq bütün bunlar var idi və Azərbaycan həmişə özünü təmin edirdi. Bəlkə, kənd təsərrüfatının kooperasiya ilə təcrübə aparmağa cəhd edək? Bir çox ölkədə (məsələn, İsraildə Kibutsilər) bunda qəribə bir şey görmürlər və yalnız bizdə kooperasiya məsələsində Sovet kollektiv təsərrüfatlarının tutqun kölgəsini görürlər.

Və xatırladaq ki, bizdən nə qədər gənc xaricdə təhsil alır, müasir peşələr öyrənir və işləmək üçün orada qalırlar. Çünki ölkəmizdə yalnız ticarət və əyləncə sənayesində həvəslə məşğul olurlar. Bəlkə, ali təhsili öz axarına buraxmayaraq, məqsədyönlü şəkildə paralel olaraq, yüksək texnologiyalar tətbiq etməklə, öz təssərrüfatımız üçün personal hazırlanması işinə önəm verək? Yəni, bu işdə biz çinlilərdən daha zəif nətcələr göstərəcəyik?